Iqtisodiyot va ta'lim / 2022 yil 1-son 105 References

Korporativ boshqaruv tamoyillari 
MENEJMENT VA MARKETING

---

Iqtisodiyot va ta'lim / 2022 yil 1-son
109
Кorxonalar moliyaviy holatini umumiy baho-
lashdan keyingisi moliyaviy tahlil bosqichi bo‘lib, 
korxonalarning moliyaviy mustahkamligi tahlili hi-
soblanadi. Moliyaviy mustahkamlikni tahlil qilish-
dan oldin moliyaviy mustahkamlikning mazmuni 
to‘g‘risida kelishib olishimiz lozim. 
Iqtisodiy adabiyotda moliyaviy mustahkam-
likka va balans likvidligiga bir xil ta’rif berishadi va 
aniqlanayotgan ko‘rsatkichni yoki moliyaviy mus-
tahkamlik yoki balans likvidligi, ya’ni korxonalar-
ning olingan qarzlarni qaytarib berish qobiliyatiga 
egalik deb tushuniladi. Moliyaviy mustahkamlik va 
balans likvidligi – bu o‘z mazmuniga ega bo‘lgan ikki 
xil moliyaviy ko‘rsatkichlar bo‘lib, korxonalar mo-
liyaviy faoliyatini har xil nuqtai nazardan ifodalaydi. 
Davlat ulushiga ega bo‘lgan Aksiyadorlik ja-
miyatlari faoliyati monitoringida korporativ bosh-
qaruvning zamonaviy xalqaro standartlaridan foy-
dalanish istiqbollarini amalga oshirishda кorpora-
tiv boshqaruv tamoyillari va uning samarali tizimiga 
o‘tish vazifalari muhim o‘rinni egallab, uni biz quyi-
dagi 1- rasmda izohlashga harakat qilamiz. 
Aksiyadorlik jamiyatlari faoliyati monitorin-
gida korporativ boshqaruvning zamonaviy xalqaro 
standartlaridan foydalanishda
 
mustahkamlik ko‘r-
satkichi kompleks sifatidagi ko‘rsatkich bo‘lib, u:
-
Aksiyadorlik jamiyatlari murakkab bozor 
munosabatlari davrida ishlab chiqarishni saqlanib 
qolish imkoniyatini; 
-
Aksiyadorlik jamiyatlari mablag‘laridan 
erkin ravishda foydalanish imkoniyati borligini; 
-
ishlab chiqarishni to‘xtatmasdan, mahsulot 
sotish imkoniyati borligini; 
-
Aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatining umu-
miy mustahkamligini; 
-
Aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatiga to‘g‘ri 
boshqaruvlik qilinayotganligini; 
-
Aksiyadorlik jamiyatlarida mavjud moliya-
viy resurslarni bozor munosabatlarining talablariga 
javob berishligini; 
-
Aksiyadorlik jamiyatlarining zaxira va ha-
rajatlarga bo‘lgan ehtiyojlarini qoplovchi manbalar 
borligi darajasini ko‘rsatadi. 
Demak, iqtisodiy mustahkamlik Aksiyadorlik 
jamiyatlari moliyaviy resurslarining shakllanishi va 
ulardan foydalanish bilan aniqlanadi. Unga ham ich-
ki, ham tashqi omillar, shart-sharoitlar ta’sir etadi. 
Ichki omillar sifatida quyidagilarni ko‘rsatish 
mumkin: 
-
Aksiyadorlik jamiyatlarida ishlab chiqa-
rishning barqarorligi; 
-
ishlab chiqarishni tashkil qilish; 
-
ishlab chiqarishni boshqarish; 
-
korxona nizom fondining hajmi; 
-
Aksiyadorlik jamiyatlari harajat va daro-
madlarining nisbati; 
-
o‘zlik mablag‘larining manbalari va davlat 
ulushiga ega bo‘lgan Aksiyadorlik jamiyatlari maj-
buriyatlarining nisbati; 
-
korxona aylanma mablag‘lari tarkibi. 
- “O‘zbekiston respublikasi tovar xom-ashyo 
birjasi” AJ o‘z faoliyatida boshqa korxona va tashki-
lotlar bilan iqtisodiy aloqalarda bo‘lar ekan, korxo-
nalar moliyaviy mustahkamligiga tashqi omillar 
ham ta’sir etadi, ular tarkibida quyidagilarni ko‘rsa-
tish mumkin: 
-
Aksiyadorlik jamiyatlarining tovarlar bo-
zoridagi holati; 
-
Aksiyadorlik jamiyatlarining eksport va 
import aloqalari; 
-
Aksiyadorlik jamiyatlarining boshqa kor-
xonalar, ta’minlovchi va iste’molchi korxonalar 
bilan aloqalarda ishga oid aktivligi; 
-
bank organlari, debitor va kreditorlar bilan 
aloqalar; 
-
respublikada amalga oshirilayotgan iqtiso-
diy siyosat, soliq
, 
narx-navo va moliya, bank siyo-
sati, texnika, texnologiya siyosati. 
Bu Aksiyadorlik jamiyatlari moliyaviy mus-
tahkamlikning mazmuni shundan iboratki, moliya-
viy mustahkamlikni o‘lchash, baholash uchun foyda-
laniladigan ko‘rsatkichlar tizimini chegaralab olish 
lozim. Lekin ma’lumki, davlat ulushiga ega bo‘lgan
Aksiyadorlik jamiyatlari moliyaviy resurslarining 
shakllanish, taqsimlanish va foydalanish samara-
dorligi ularning umuman moliyaviy holati bo‘lsa, 
moliyaviy mustahkamligi korxonalar faoliyatini fa-
qat bir shaklini, yo‘nalishini ifodalaydi. 
A.D. Sheremet, R.S. Sayfulinlarning fikricha 
moliyaviy mustahkamlik va to‘lashga qodirlik bir 
mazmunga ega bo‘lib, to‘lashga qodirlik moliyaviy 
mustahkamlikning tashqari ko‘rinishini ifoda-
laydi[15]. 
Mening fikrimcha, davlat ulushiga ega bo‘lgan
Aksiyadorlik jamiyatlari moliyaviy ko‘rsatkichlarni, 
shu jumladan, moliyaviy mustahkamlik bo‘yicha 
ham kriteriyalar emas, optimal yoki me’yoriy dara-
jalari tasdiqlanishi kerak. 
Davlat ulushiga ega bo‘lgan Aksiyadorlik ja-
miyatlari moliyaviy mustahkamlikni har xil shakl-
larini, har tomonlama tahlil etish uchun ikki guruh 
ko‘rsatkichlardan foydalanish lozim, ya’ni: 
1.
Asosiy ko‘rsatkichlar; 
2.
Qo‘shimcha ko‘rsatkichlar. 
Endi bevosita davlat ulushiga ega bo‘lgan
Aksiyadorlik jamiyatlari moliyaviy mustahkamlikni 
tahlil qilish, uni miqdoriy ifodalash to‘g‘risida so‘z 
yuritsak: 
Asosiy ko‘rsatkichlar. Ma’lumki, davlat ulu-
shiga ega bo‘lgan Aksiyadorlik jamiyatlari moliya-
viy mustahkamlik zaxira va harajatlar, ularni qop-
lovchi manbalar o‘rtasidagi nisbat bilan aniqdanadi. 
Bu manbalar uch xil bo‘lishi mumkin. 
1. O‘zlik manbalari. 
Aksiyadorlik jamiyatlari moddiy mablag‘larni 
qoplash uchun umumiy o‘zlik manbalarining bir qis-