Iqtisodiyot va turizm fakulteti

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI





IQTISODIYOT VA TURIZM FAKULTETI

IQTISODIYOT (TARMOQLAR VA SOHALAR BO`YICHA)

Fan nomi: Innovatsion iqtisodiyot

Guruh: 9-4 IQTS-20
Tayyorladi: Aliyeva Z.I
Tekshirdi: Quliyev O.A
2023-yil

MAVZU: INNOVATSION LOYIHALAR SAMARADORLIGINI BAHOLASHDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI.

REJA:

KIRISH


ASOSIY QISM
1. Innovatsiyalarning mohiyati va xususiyatlari.
2. Innovatsiyalar samaradorligini baholash usullari
3. Innovatsion loyihalarni baholash zarurati

XULOSA

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

KIRISH

“Innovatsion iqtisodiyot” fanining oliy ta’limi Iqtisodiyot yo’nailishi Davlat ta’lim standartlarining ko‘pgina yo‘nalish va mutaxassisliklari tarkibiga kiritilishini bugungi kunning talabi hisoblanadi. Mamlakatdagi keskin ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar, bozor munosabatlariga o‘tish yangi turdagi mahsulot va texnologik jarayonlarini o‘zlashtirish, nomenklatura va assortiment bo’yich o‘zgarishi muammolarini vujudga keltirdi. Iqtisodiy o‘sishning an’anaviy resurslaridan foydalanish imkoniyatlarining torayib ketishi birinchi o‘ringa innovatsion jarayonlarni muhimligini, ular iqtisodiy o‘zgarishlarning ajralmas qismi va bo‘g‘ini bo‘lib qolmoqda. Innovatsion jarayonlarni ilmiy va samarali tashkil qilish masalalari ayniqsa dolzarbdir. “Innovatsion iqtisodiyot” fan sifatida boshqa iqtisodiy fanlar bilan, jumladan, “Iqtisodiyot nazariyasi”, “Mikro va makroiqtisodiyot”, “Industrial iqtisodiyot”, “Korxona iqtisodiyoti” va iqtisodiyotga oid boshqa fanlar bilan chambarchas bog‘liq.

1. Innovatsiya" so'zi lotincha innovationem so'zidan kelib chiqqan bo’lib - "o'zgartirish yoki modernizatsiya qilish" ma'nosini anglatuvchi innovare fe'lidan olingan.
Innovatsiyalarning mohiyati va xususiyatlarini tushunishda “yangilik” va “innovatsiya” tushunchalarini aniq ajratish juda muhimdir. Yangilik - bu har qanday faoliyat sohasidagi (yangi bilim, usul, ixtiro) fundamental, amaliy tadqiqotlar va ishlanmalarning rasmiylashtirilgan natijasidir. Yangiliklarni amalga oshirish, ya’ni aniq bilimlarni qondirish va bozorni qabul qilish uchun yangi bilimlarning amalda tatbiq etilishiga erishish uni innovatsiyaga aylantiradi.



YANGILIK Innovatsiyalarning mohiyati va xususiyatlarini tushunishda “yangilik” va “innovatsiya” tushunchalarini aniq ajratish juda muhimdir. Yangilik - bu har qanday faoliyat sohasidagi (yangi bilim, usul, ixtiro) fundamental, amaliy tadqiqotlar va ishlanmalarning rasmiylashtirilgan natijasidir. Yangiliklarni amalga oshirish, ya’ni aniq bilimlarni qondirish va bozorni qabul qilish uchun yangi bilimlarning amalda tatbiq etilishiga erishish uni innovatsiyaga aylantiradi.

INNOVATSIYA

Innovatsiyalarni amaliy qo‘llash (tijoratlashtirish)

1-shakl. Innovatsiyalarni innovatsiyalarga o‘tish algoritmi

Innovatsiyalarning yangilikdan farqi shundaki, yangi mahsulot bozorga kiradi, bozor tomonidan qabul qilinadi va kelajakda tijorat qiymatiga ega bo‘ladi. Demak, innovatsiya yangilikni amalda qo‘llashni anglatadi ya’ni, yangi mahsulot yoki texnologiya yaratilsa, mehnatni tashkil etish yoki boshqarishning yangi konsepsiyasi ishlab chiqiladi va hokazo. Bu yangiliklarning barchasi o‘z qo‘llanishini topa olmasa, innovatsiya hisoblanmaydi.

Yaratilgan yangiliklar innovatsiyalarning qaysi turiga tegishli bo‘lmasin, ularni birlashtiradigan umumiy xususiyatlar mavjud. Ushbu xususiyatlarni shakllantirsak, ular bir vaqtning o‘zida ko‘rib chiqilayotgan mahsulotlarning (xizmatlar, jarayonlar) innovatsiyalar sifatida tan olinishi uchun xizmat qiladi.
Birinchidan, joriy qilingan barcha mahsulotlar, xizmatlar, jarayonlar yangi (yoki sezilarli darajada yaxshilangan) bo‘lishi kerak.
Ikkinchidan, yaratilgan mahsulot ishlab chiqarishni tatbiq etish kabi xususiyatga ega bo‘lishi kerak, bu esa ushbu yangilikni aniq mahsulotga o‘tkazish uchun muayyan sharoit va imkoniyatlar mavjudligi bilan belgilanadi.
Uchinchidan, yaratilgan mahsulotning ajralmas va eng muhim xususiyati iste’molchilarning ma’lum ehtiyojlari va talablarini qondirish qobiliyatidir. Boshqacha qilib aytganda, yaratilgan mahsulot bozor talabiga mos kelishi, savdoda mavjud bo‘lishi va pirovardida ishlab chiqaruvchiga foyda keltirishi kerak. Yuqoridagi barcha xususiyatlar yangilik uchun bir xil ahamiyatga ega ekanligini ta’kidlaymiz:
a) ilmiy-texnik yangilik;
b) ishlab chiqarishda qo‘llanilishi;
s) tijoratning maqsadga muvofiqligi.
Mazkur xususiyatlarning birortasining yo‘q bo‘lishi innovatsiya jarayoniga salbiy ta’sir qiladi.

Innovatsion konsepsiyani ilmiy muomalaga kiritgan va uning xususiyatlarini keltirgan J. Shumpeter o‘zining “Iqtisodiy rivojlanish nazariyasi” (Theorie der Wirtschaftlichen Entwicklung, 1912) asarida allaqachon klassik bo‘lib qolgan “beshta odatiy o‘zgarishlarni” aniqladi:

1.Iste’molchi hali tanish bo‘lmagan yangi mahsulotni yoki mavjud mahsulotlar uchun yangi sifat darajasini joriy etish.
2.Ilmiy kashfiyotlarga asoslangan mahsulot yoki xom ashyoni tijoratlashtirishning yangi usulini anglatadigan yangi ishlab chiqarish usullarini joriy etish.
3.Ushbu bozor ilgari mavjud bo‘lganligidan qat’iy nazar, ma’lum bir mamlakatning ma’lum bir sohasi tomonidan hali kirib kelmagan yangi bozorning ochilishi.
4.Ushbu manbaning mavjudligidan yoki u yangi yaratilganligidan qat’iy nazar, yana yangi xom ashyo yoki yarim tayyor mahsulotni qo‘lga oling.
Muayyan sanoatni tashkil qilishdagi o‘zgarishlarni amalga oshirish, xususan, monopol mavqega ega bo‘lish (masalan, trestlarni yaratish orqali) yoki uni yo‘qotish. Ushbu ta’riflarning o‘ziga xos xususiyati va ahamiyati shundaki, J. Shumpeter tomonidan ishlab chiqarish sohasidagi yangiliklarni nafaqat texnologiyada, balki ishlab chiqarishni tashkil etishda hamda tadbirkorning ongli faoliyati natijasi bo‘lgan sifat o‘zgarishlarda ham ko‘rish mumkin. J. Shumpeterning fikriga ko‘ra, innovatsiya - bu tadbirkor tomonidan amalga oshiriladigan ishlab chiqarish sharoitlari va omillarining yangi kombinatsiyasi (“yangi kombinatsiya”). Xalqaro standartlarga muvofiq, innovatsiya quyidagi shakllarda mujassam bo‘lgan yangilikning yakuniy natijasi sifatida belgilanadi:
1. Bozorlarga kiritilgan yangi yoki takomillashtirilgan mahsulotlar yoki xizmatlar. 2. Yangi yoki takomillashtirilgan texnologik jarayonlar.
3. Ishlab chiqarishni tashkil qilishning amalda qo‘llaniladigan yangi usullari. Ko‘rib chiqilgan yondashuvlarni umumlashtirib, innovatsiyalar quyidagicha tuzilishi mumkin:
a) mahsulot yangiliklari (yangi mahsulotlar va xizmatlar);
b) innovatsion jarayonlar (mikro darajada - yangi texnologik jarayonlar va ishlab chiqarishni tashkil etish usullari;
makro darajada - bozorlar tarkibini o‘zgartirish va yangi bozorlarni yaratish). Shunday qilib, iqtisodiy sohada yaratish faoliyatining yakuniy natijasi sifatida innovatsion mahsulotlar va innovatsion jarayonlar bizning o‘rganishimiz ob’ekti hisoblanadi .
2020-yilning 24-iyulida qabul qilingan “Innovatsion faoliyat to‘g‘risida”gi qonun muvofiq “innovatsiya — fuqarolik muomalasiga kiritilgan yoki shaxsiy ehtiyojlar uchun foydalaniladigan, qo‘llanilishi amaliyotda katta ijtimoiy-iqtisodiy samaraga erishishni ta’minlaydigan yangi ishlanma”.

2. Innovatsion loyihalar (mavzular) tanlovidan so’ng ularning samaradorligi amalga oshiriladi. Innovatsiyalarning samaradorlik bahosi innovatsion jarayonning har bosqichi va davrida - eskiz loyihalashdan boshlab yangiliklarni o‘zlashtirishni yakunlash va amalga oshirishgacha tortib olib borilishi kerak. Hisob kitob ko‘rsatkichlarining baholash usuli va tizimi innovatsion jarayonning barcha boshqichi va davri uchun bir xil, yagona bo‘lishi mumkin, biroq hisob uchun birlamchi ma’lumotlar axborotlarning to‘liqlik darajasi, haqiqatlik va noaniqligi, manbalarning turli xilligi bo‘yicha farqlanadi. Bu innovatsiya samaradorligi ko‘rsatkichlarini aniqligi va ob’ektivligi bo‘yicha farqlanishiga olib keladi. Bu, ilmiy - texnik, iqtisodiy, axborot va analitik turdagi o‘zgarishlarni kiritgan holda innovatsion jarayonni nazorat qilish imkonini beradi.

Baholashning hozirgi vaqtda qo’llaniladigan usuli natija va harajatlarning nisbatiga asoslangan, ya’ni olingan samara va xarajatlarni qiyoshlashda. Natija (samara) va xarajatlarning nisbati qiymatli va natural o’lchovlarda ifodalanishi mumkin. Ta’kidlaymiz, innovatsion jarayondagi samaradorlik – bu doimo nisbatan, nisbiy kattalik.
Yangiliklar (innovatsiyalar) kiritilishi (amalga oshirilishi) bilan samaraning quyidagi turlari olinishi mumkin: iqtisodiy, ilmiy – texnik, ijtimoiy va ekologik. Samaraning har bir turi 400 ko‘rsatkichlarning majmuasi bilan ifodalanadi. Masalan, iqtisodiy samara foyda, savdo hajmining o’sishi, resurslarni ishlatishning yaxshilanishi bilan ifodalanadi; ijtimoiy samara – ishchi o’rinlar sonining ko’payishi, ishchilar xavfsizligi darajasining ortishi, mehnat sharoitlarining yaxshilanishi bilan; ekologik samara – atmosfera va suvga zararli moddalar tashlanilishining kamayishi, ishlab chiqariladigan yangiliklarning ekologikligining yaxshilanishi bilan.
Yashirin va aniq (tijorat) samaralari farqlanadi. Mavsumiy davrga qarab hisob kitob davrining samarasi va yillik samara belgilanadi. hisob-kitobli davr quyidagi omillarga bog‘liq: innovatsion jarayonning davomiyligiga, birlamchi ma’lumotlarning aniqligiga, yangiliklarni qo’llash muddatiga, investorlarning kutishlariga. Xozirgi vaqtda innovatsiya samaradorligining hisob kitobi amaliyotida asosan faqat iqtisodiy samara belgilanadi va inobatga olinadi. Samaraning boshqa turlari aniq uslubiy qo’llanmalarning yuqligi, birlamchi ma’lumotlarning yetarli emasligi va noaniqligi sababli, ba’zi istisno holatlardan tashqari, miqdor jihatidan baholanmaydi. Amaliy qo’llanilishga ega bo‘lgan innovatsiyalar samaradorligini baholash ko‘rsatkichlarining ba’zi usul va tizimlarini ko‘rib chiqamiz.
Innovatsion loyiha (mavzu)ning ahamiyatliligi, uzoq muddatliligi va hajmiga ko’ra tijorat samaradorlik faqat bitta korxona yoki ilmiy-ishlab chiqarish majmuasi uchun belgilanishi mumkin. Masalan, kuchli ilmiy texnik bazagasiga ega bo‘lgan yirik korxonalar va ilmiy-ishlab chiqaruvchi uyushmlar butun “fan – ishlab chiqarish – iste’mol” innovatsion siklini boshqa tashkilotlar ishtirokisiz amalga oshira olgan holatda.
Innovatsiyalarning iqtisodiy samaradorligini baholashda korxona hajmi (ilmiy-ishlab chiqarish majmuasi yoki kichik innovatsion firma) va mulk shaklidan qat’iy nazar barcha ishtirokchilarni birinchi o’rinda loyihaning (mavzuning) tijorat samaradorligi qiziqtiradi. Bu korxona (tashkilot)ning moliyaviy holati, uning moliyaviy barqarorligi va oxir oqibatda uning mavjud bo‘lib turishi bilan belgilanadi. Bunda quyidagilarni ham inobatga olish zarur:
alohida korxona va tashkilotlarda amalga oshirilayotgan innovatsion ishlanmalarning ko‘pi hajmi bo‘yicha katta emas, xarajati (investitsiyasi) chegaralangan va bozorga yo‘naltirilgan yangiliklarni (oziq-ovqat, texnologik va b.) yaratish va o‘zlashtirishga qaratilgan.
Ular alohida holatida faqat yirik innovatsion loyihalarga (maqsadli dasturlar, mega loyixalar, xalqaro loyixalar) mo‘ljallangan ilmiy-xo‘jali, iqtisod va byudjet samaradorligi kursatkichlariga bevosita ta’sir ko‘rsata olmaydi. Chunki biz faqat innovatsiyalarni tijorat samaradorgini baholash uchun qo’llaniladigan (yoki qo’llanilishi mumkin bo‘lgan) ko’rsatkichlarni ko’rib chiqish bilan chegaralanamiz. Innovatsiyalar samaradorligini baholash asosida, ta’kidlaganimizdek, samara (foyda yoki mablag‘ oqimi) va xarajatlarni (investitsiya) solishtirish yotadi.
Innovatsiyalarni hayot sikli davri, inflyatsiya, foyiz maosh va soliqni o‘zgarishi turli vaqtda amalga oshiriladigan xarajatlar va olinadigan natijalar (pul oqimi)ning iqtitsodiy tengsizligiga olib keladi. Bu ularni solishtirma turiga keltirishni talab etadi. Solishtirishning vazifasi xarajat va natijalarni bir vaqtga keltirish bilan hal qilinadi, masalan innovatsiyalarni amalga oshirishni boshlash yiliga.
Bu keltirilgan qiymat usuli, yoki diskontlash deyiladi.
Diskontlash kelajakda sarf bo‘ladigan yoki olinadigan summa hozirgi vaqtda kam qiymatga ega bo‘lishi bilan asoslanadi. Diskontlash bilan vaqt omili inobatga olinadi. Amaliyotda bo‘lajak va joriy qiymat o’rtasida farqlikni aks ettirish uchun a diskontlash koeffitsienti qo‘llaniladi, u murakkab foizlar formulasi bo‘yicha hisoblanadi:
𝛼 = (𝐼 + 𝐸 \ 100 ) 𝑡 (1)
Bunda, E – diskont normasi (foyiz stavkasi),
% I – innovatsiya loyihalarni amalga oshirishning vaqtinchalik intervaligining tartib raqami.
Innovatsiyani amalga oshirishning boshining yili bo‘yi olinganda formula quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:
𝛼 = 𝐼 (1+ 𝐸 \ 100 ) 𝑡 (2)
Diskont normasi (diskontlash) kiritilgan sarmoyaga foyda normasi sifatida ko’riladi, ya’ni korxona (tashkilot) yoki investor amalga oshirilayotgan innovatsiyalardan olishga kutilayotgan foyda foyizi. Diskont normasi ba’zida moliyaviy hisoblarda bank foiz stavkasiga teng sifatida qabul qilinadi.
Diskontlash koeffitsienti inflyasiya va xatar (ilmiy texnik va tijorat) omillarini inobatga olishi zarur. Agar ular foyda va foiz stavkasi normalarida inobatga olinmagan bo‘lsa, RF Xukumatining 1997 y. 22 oktyabrdagi “Davlat kafolatlarini tanlov asosida RF rivojlanish byudjeti mablag‘lari hisobiga taqdim ettish tartibini tasdiqlash to‘g‘risida”gi farmoyishiga va “RF rivojlanish byudjetining markazlashgan investitsiya resurslarining tanlov asosida joylashtirishda Investitsiya loyihalarining samaradorlik bahosi to‘g‘risidagi nizom”ga muvofiq xatar va invlyasiya omillarini diskontlashning keltirilgan koyeffitsientini hisoblash orqali inobatga olish tavsiya etiladi.
Inflyasiyani hisobga olgan (xatarni hisobga olmagan) holda diskontlash koyeffitsienti quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
𝛼𝑖 = 1 + 𝐸𝑖 = [ 1+ 𝐸 100 \ 1+ 𝑖 100 ] t (3)
Bu yerda E – foiz stavkasi (Markaziy banki tomonidan o’rnatilgan),%;
i – joriy yil uchun inflyasiya tempi ( Hukumati tomonidan urnatiladi), %; – inflyasiyani hisoblagan holda diskont normasi.
Inflyasiya mavjud bo‘lmaganda foiz stavkasi diskont normasiga teng,
ya’ni E = E1. Xatarga to’g‘irlash hisobi bo‘yicha diskont normasi
(E2) 𝐸2 = 𝐸1 + 𝑃 \ 100 (4)
tashkil etadi.
Bunda R – xatarni inobatga oladigan to’g‘irlangan koyeffitsient,%.
To’g‘irlangan koyeffitsient Rning o’lchovi xatar darajasiga bog‘liq (past, urta va yuqori) va 3dan 20% gacha atrofidagi hisoblarda tavsiya etiladi.
Diskontlashning umumiy koeffitsienti inflyatsiya va xatarni inobatga olgan holda quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
𝛼 (𝑢𝑚𝑢𝑚) = (1 + 𝐸2) ^t (5)
Hozirgi vaqtda innovatsiyalarning tijorat samaradorligini baholash uchun diskontlash hisoblash va diskontlashsizga asoslanagn ko’rsatkichlarning turli tizimi qo’llanilishi mumkin.
Innovatsiyalar samaradorligining diskontlashsiz ko’rsatkichlariga investitsiyalar samaradorligining koeffitsienti, minimal darajadagi harajatlar, qo’shimcha investitsiyalarni olish muddati va solishtirma samaradorlik koyeffitsienti kiradi. Diskontlash hisobga asoslangan innovatsiya samaradorlik ko‘rsatkichlariga sof diskontlashgan daromad, daromadlik indeksi, daromadning ichki normasi va investitsiya olishning diskontlashgan normasi kiradi. Ko‘rsatkichlarning ikkinchi guruhi innovatsiya loyihalarni ob’ektiv baholashga imkoniyat beradi. Ta’kidlaymiz, sanoat rivojlanish bo‘yicha BMTning tavsiyalariga muvofiq xorij amaliyotida innovatsiya samaradorligini baholashda asosan ikkinchi guruh ko’rsatkichlari qo’llaniladi.
Ushbu ko’rsatkichlarni batafsil ko’rib chiqamiz. Sof diskontlashgan daromad (SDD) natijalar (daromad) ayirmasi va diskontlashni hisobga olgan innovatsiyalarga xarajatlar kattaligini namoyon etadi. Sof diskontlashgan daromat hisob kitobini quyidagi formula ko’rinishida aks ettirish mumkin:
𝑆𝐷𝐷 = ∑^Et _t=1 (𝐸𝑡 − 𝑍𝑡)𝛼𝑡 (6)
Bu yerda:
Et – t-yildagi samara (natijalar)
Z t – t-yildagi xarajatlar, rub;
Tr – hisob davri (loyihani amalga oshirish muddati), yillar;
t- vaqtinchalik interval raqami; at – diskontlash koyeffitsienti.
Innovatsion loyiha SDF > 0 bo‘lganda iqtisodiy tomondan samarali. Sof diskontlashgan daromad boshqa nomlanishlarga ham ega:
sof joriy qiymat, sof keltirilgan samara (net present value, NPV), va integral samara.
Daromadlik indeksi (DI) diskontlashni hisobga olgan holda kapital innovatsion kiritishga daromad va joriy xarajatlar ayirmasining munosabatini namoyon etadi va quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi
𝐷𝐼 = ∑ (𝐸𝑡−𝑍1)𝛼𝑡 𝑇𝑝 𝑡=1 \ ∑ 𝐾𝑡𝛼𝑡 𝑇𝑝 𝑡=1 (7)
Ztek.t – t- yildagi joriy xarajatlar, rub;
Kt – t- yilda innovatsiya loyihalariga kapital kiritish rub.
Innovatsion loyiha DI > 1da rentabilli samarali hisoblanadi.
Bunday holatda innovatsion loyiha bo‘yicha diskontlashgan joriy daromadlar summasi diskontlashgan kapital kirimlar (investitsiyalar) kattaligidan ustun keladi. Daromadlik indeksini ba’zida rentabellik indeksi (profitability index, p.i.) yoki foyda indeksi deb ham aytishadi. Daromadlikning ichki normasi (DIN) (internal rate of return,IRR) – bu diskontning shunday normasiki (Evn), unda innovatsiyani amalga oshirish jarayonida keltirilgan samaraning (daromad) kattaligi diskontlashgan kapital kirimlarga teng.
Boshqacha qilib aytganda, daromadlilikning ichki normasi sof diskontlashgan daromad innovatsion loyiha bo‘yicha nolga teng bo‘lgan diskontlash stavkasi hisoblanadi.
Daromadlilikning ichki normasi yoki diskont normasi(Evn) quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
∑ 𝐸𝑡−𝑍1 (1+𝐸𝑖𝑛) 𝑡 𝑇𝑝 𝑡=1 = ∑ 𝐾𝑡 (1+𝐸𝑖𝑛) 𝑡 𝑇𝑝 𝑡=1 (8)
Daromadlikning ichki normasi korxonalar tomonidan innovatsion loyihalarni moliyalashtirish uchun jalb qilinadigan yetarli darajada bo‘lgan mablag‘ vositalarining kattaligini ifodalaydi.
Agar Evn investor tomonidan kutilayotgan kapitalga daromad normasiga teng yoki yuqori bo‘lsa loyiha samarali deb hisoblanadi. Bank krediti hisobiga innovatsion loyihalarni moliyalashtirishda Evn ahamiyati bank foiz stavkasining mumkin bo‘lgan darajasining yuqori chegarasini belgilaydi.
Daromadlik ichki normasi hisob kitobini innovatsion investitsiyalarni miqdoriy tahlilining birinchi davri sifatida qo’llash mumkin. Xorij amaliyotida ushbu ko’rsatkich bo‘yicha shunday innovatsion loyihalar tanlanadiki, unda DIN 15% dan kam bo‘lmasligi kerak. Hisob kitob amaliyotida daromadlikning ichki normasi boshqa nomlanishlarda ham kuzatiladi: rentabellik normasi, investitsiyani qaytarish normasi, foydaning ichki normasi va chiqimni qoplashning ichki normasi.
Investitsiyalar chiqimini qoplashning diskontlashgan muddati (Tok) vaqtni yillardagi davrini namoyon etadi, uning davomida innovatsiyadagi(Kin) investitsiyaning umumiy summasi summa natijalari (mablag‘ oqimi) – Esum bilan qoplanishi kerak. Bu ko’rsatkichlar diskontlashni hisobga olgan holda aniqlanadi. Investitsiyalar chiqimini qoplashning diskontlashgan muddati quyidagi formula bo‘yicha belgilanadi
𝑇_qm = 𝐾_in \ 𝐸_sum (9)
Innovatsion loyiha (mavzu)ning saradorligi bo‘yicha qaror innovatsion loyiha ishtirokchilarining barcha ko’rsatkichlari va qiziqishlarining ahamiyatini, xamda uning ijtimoiy va ekologik asoratlarini inobatga olgan holda qabul qilinadi.

3. Innovatsion faoliyat xavfini kamaytirish uchun tadbirkor firma birinchi navbatda taklif etilayotgan innovatsion loyihani har tomonlama baholashi kerak.
Bir korxona uchun samarali bo'lgan innovatsion loyiha boshqasi uchun ob'ektiv va sub'ektiv sabablarga ko'ra samarasiz bo'lib qolishi mumkin, masalan:
korxonaning hududiy joylashuvi;
xodimlarning malaka darajasi innovatsion loyihaning asosiy yo'nalishlari emas;
asosiy fondlarning holati va boshqalar.
Har bir aniq korxona innovatsion loyihalar samaradorligiga ta'sir qiluvchi o'ziga xos omillarga ega bo'lganligi sababli, loyihani baholashning universal tizimi mavjud emas, biroq bir qator omillar ko'pchilik innovatsion korxonalar uchun tegishli. Ushbu omillarga asoslanib, innovatsion loyihalarni baholash uchun ma'lum mezonlar ajratiladi, ular orasida:
korxonaning maqsadlari, strategiyasi, siyosati va qadriyatlari,
marketing,
tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlari (Ar-ge),

• 
  ishlab chiqarish.
  

Keling, innovatsion loyihani baholashning yuqoridagi mezonlari va shartlarini qisqacha ko'rib chiqaylik.