A – sermehnatlik darajasi b %ga qisqarganda mehnat unumdorligining o’sish foizi;
V – mehnat unumdorligi a %ga o’sganda sermehnatlik darajasining qisqarish foizi.
Tejashni hisoblash uchun sermehnatlik jarajasini pasaytiruvchi tadbir joriy etilishidan oldingi va tadbir joriy etilgandan keyingi u yoki bu mahsulotni tayyorlash, yoki biron-bir ish turini bajarishga sarflangan mehnat xarajatlari taqqoslab ko’riladi.
Sermehnatlik darajasini norma-soatlarda o’lchaganda ish kuchidagi tejash (Tk) quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:
12 Texnologik, ishlab chiqarish va tyliq sermehnatlik darajasini aniqlash mehnat llmiy tadqiqot instituti tomonidan ishlab chiqilgan «Sanoat mahsulotlari sermehnatlik darajasini aniqlash uslubiyot»da bayon etilgan.
36
Tk = (Tn/(Fi.v x K)) x M, (3.3) Bu erda: Tk – operasiya ga sarflangan mehnatni tejash norma-soat hisobida.
Fi.v. – ishchining yillik ish vaqti foizi, soat;
K – mazkur operasiya da normalarni bajarishning rejadagi koeffisiyenti; M – yil oxirigacha amalga oshirilgan operasiya lar (buyumlar) soni.
Ishlarning sermehnatlik darajasini kishi-soatda o’lchashda biron-bir tadbir natijasida mehnatni tejashni quyidagi formulalar bo’yicha hisoblash mumkin: Tk = (X6 x Xr) x M x V, (3.4) bu yerda: X6 va Xr – bazis va rejalashtirilgan davrda tekshiriladigan ish hajmiga vaqt xarajatlari;
M – yil mobaynidagi ish hajmi (buyumlar, operasiya lar soni);
V – rejalashtirilgan yilda yangi asbob-uskuna, yangi texnologiyaning amal qilish vaqti.
Agar ishlov beriladigan mahsulot (ishlar hajmi) miqdori o’rniga yangi asbob-uskunalarda yoki takomillashgan texnologiya jarayonida va eskisiga nisbatan yangi asbob-uskunalar unumdorligini oshirishda ishlayotgan odimlar soni ma’lum bo’lsa, u holda sermehnatlik darajasining pasayishi yoki ish kuchini tejashni va mehnat unumdorligining o’sishdagi teskari kattalik sifatida aniqlash mumkin. Masalan, agarda mehnat unumdorligi n % bo’lsa, unumdorlik indeksi 100+n, sermehnatlik darajasi indeksi qyidagicha bo’ladi:
100/(100+n) tejash esa 1 – 100/(100+n) (%) ga teng bo’ladi.
Bunday holda ish kuchini tejashni quyidagi formula bo’yicha hisoblash mumkin.
