Ishlab chiqarish faoliyatidagi to‘lovlar oqimi. Moliyaviy samaradorlik ko‘rsatkichlari reja

2-misol. Yuqoridagi 6.1-misoldagi ma’lumotlar bo‘yicha T va n_qopl.– muddatlarini toping.
Yechish: A loyiha variant uchun to‘lovlar oqimi: -100; -150; 50; 150; 200; 200 hadlardan iborat ekanligidan C=250; endi daromadlar oqimi bo‘yicha 50+150+200x=250 tenglamani tuzamiz. Bunda x – yillik daromad ulushi. Bundan ,
x=50:200=0,25 va T=2 yil+0,25 yil = 2,25 yil ekanligini topamiz.
Xuddi shunday hisoblashlar orqali B variant uchun T=3,5yil qiymatni topish mumkin.
Endi diskontlashga asoslangan o‘z – o‘zini qoplash muddatini topish uchun taqqoslash stavkasini 10% deb olaylik. Sarflangan investitsiyalar hajmi foizlarni ham qo‘shib hisoblanganda 2 – yil oxiriga kelib A variant uchun 260 birlikni tashkil etadi. Daromadlarning daromadlar tushishi boshlang‘ich vaqtiga nisbatan hisoblangan dastlabki 2 yildagi joriy qiymati 169,4 birlikni tashkil etadi, ya’ni bu summa 260 dan kamdir, lekin 3 yillik daromadlarning joriy qiymati esa 319,7 bo‘lib, u 260 dan kattadir. Shunga ko‘ra n_qopl.muddati xarajatlar tugagandan so‘ng taxminan
yilga teng.
B variant uchun esa n_qopl. = 4 yil ekanini hisoblash mumkin.
O‘z-o‘zini qoplash muddatining asosiy kamchiligi uning qoplash muddatidan keyingi daromadlarni inobatga olmasligidadir.
Ichki foydalilik normasi (IRR). Ichki foydalilik darajasi deb shun­day foiz stavkasiga aytiladiki, ushbu stavka bo‘yicha diskont­langan daromadlar miqdori diskontlangan xarajatlar miqdoriga teng bo‘ladi. Ushbu stavka (uni IRR kabi belgilaymiz) qancha yuqori bo‘lsa, sarflangan investitsiya mablag‘lari samaradorligi shuncha katta bo‘adi. Agar investitsiya xarajatlari jalb qilingan kredit mablag‘lari hisobiga amalga oshirilib, kredit stavkasi j ga teng bo‘lsa, u holda IRR-j farq tadbirkorlik faoliyatining samaradorligini ko‘rsatadi. Agar IRR=j bo‘lsa, daromadlar xarajatlarni qoplaydi, IRR holda esa daromadlar investitsiya xarajatlarini qoplamaydi.
Ichki foydalilik normasi – umumiy holda

tenglamani noma’lumga nisbatan yechish orqali topiladi.
Investitsiya xarajatlarini va undan olinadigan daromadlarni bir vaqt oniga keltirishga asoslangan usullar dinamik usullar deb ataladi.
Investitsiya bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar va daromadlarni bir-bir­lari bilan solishtirish uchun ularni ma’lum bir vaqt oniga keltirish (diskontlash) kerak. Bunday vaqt oni sifatida, ko‘pincha, boshlang‘ich davr, ya’ni investitsiyaga kapital mablag‘ sarf qilinadigan davr tan­lanadi.
Dinamik usullar pulning davriy bahosi konsepsiyasiga asoslanadi. Bu konsepsiyaga asosan kelgusidagi pulning davriy bahosi uning joriy yildagi bahosidan kam bo‘ladi. Shu sababli investitsiyaga sarf qilingan kapital mablag‘ning qiymati ma’lum bir davrdan so‘ng oshadi. Agar ma’lum foiz stavkasi bo‘yicha kelgusida oshgan mablag‘ ma’lum bo‘lsa, uning joriy yildagi bahosini keltirish (diskontlash) koeffitsi­yenti yordamida (maxsus moliya jadvaldan foydalanib) topiladi.
Dinamik usul yordamida ichki foydalilik darajasi quyidagicha topiladi.
Ichki foydalilik darajasi bu loyiha bo‘yicha aniqlangan shunday foiz stavkasini bildiradiki, unda biror t onga keltirilgan daromadlar va xarajatlar ayirmasi nolga teng bo‘ladi.
Faraz qilaylik, t₁, t₂, . . . t_k onlarda loyiha bo‘yicha olinadigan daro­madlar R₁, R₂, . . . R_k hamda loyihaga sarf qilinadigan xarajatlar C₁, C₂, . . . C_k bo‘lsin. U holda ichki foydalilik normasining ta’rifiga asosan
( 4 )
Agar daromadlar oqimining o‘rtacha muddatini t_R bilan, xarajatlar oqimining o‘rtacha muddatini t_c bilan belgilasak, (4) tenglikni quyi­dagi ko‘rinishda yozish mumkin.
(R₁+R₂+ . . . +R_k)(1+i) =(C₁+C₂+ . . . +C_k)(1+i) , ( 5)
yoki

Bundan

yoki

bundan, o‘z navbatida

tenglik o‘rinli bo‘ladi. Agar ekanligini inobatga olsak,
( 6 )
bu yerdagi t_R - daromadlar oqimining o‘rtacha muddati hamda t_C - xarajatlar oqimining o‘rtacha muddati bo‘lib, ular quyidagi formulalar orqali topiladi.
(7)