Ishlab chiqarishda boshqaruv fakulteti

7-rasm. O’zbekistonda mehnat bozori ko’rsatkichlarini o’zgarishi

Ikki tomonlamalilar guruhiga sonli tafovutlar diagrammalari kiritiladi. Ularda tasmalar nolga teng vertikal chiziqdan ikkala tomonga: o’ngga – ko’payish uchun, chapga – kamayish uchun yo’naltirilgan.

Bunday diagrammalar yordamida rejadan yoki taqqoslash negizi uchun qabul qilingan biron-bir darajadan chetga chiqishini tasvirlash qulaydir. O’rganilayotgan statistik o’zgarishlarini ko’lamini ko’ra olish imkoniyati, ko’rib chiqilayotgan diagrammalarning muhim alomati hisoblanadi. Bu esa iqtisodiy tahlil uchun katta ahamiyatga egadir.
Taqqoslanayotgan statistik ko’rsatkichlar miqdori bir-biridan juda katta farq qilsa ular turli xil geometrik shakllar – kvadrat, doira va boshqa figuralar orqali tasvirlanishi mumkin. Bunday diagrammalar, masalan kvadrat yoki doiraviy diagramma tuzish uchun dastlab taqqoslanayotgan miqdorlardan kvadrat ildiz chiqarib olish zarur. Shundan so’ng olingan natijalar asosida qabul qilingan miqyosga muvofiq kvadrat tomoni yoki doira radiusi aniqlanadi.

Diagrammalarni to’g’ri tuzish uchun kvadratlar yoki doiralarni bir-biridan bir xil masofada joylashtirish, har bir shkalada o’lchov miqyosini keltirmagan holda u tasvirlaydigan son qiymatini ko’rsatish zarur.

Tuzilmaviy diagrammalarning maqsadi - hodisalar (to’plam) ning har bir qismlari nisbati sifatida tavsiflanadigan statistik to’plamning tarkibini grafikda ifodalashdan iborat. Statistik to’plam tarkibi ham mutlaq, ham nisbiy ko’rsatkichlar yordamida grafik shaklda ifodalanishi mumkin. Birinchi holatda nafaqat alohida qismlar o’lchamlari, balki grafik o’lchami ham statistika miqdorlari bilan belgilanadi va oxirgilarining o’zgarishiga muvofiq o’zgaradi. Ikkinchi holatda esa – butun grafik o’lchami o’zgarmaydi (chunki har qanday to’plamning barcha qismlari yig’indisi 100% ni tashkil etadi), faqat uning alohida qismlari o’lchamlari o’zgaradi. Yig’indi tarkibining mutlaq va nisbiy ko’rsatkichlar bo’yicha grafik tasviri yanada chuqurroq tahlilga yordam beradi hamda ijtimoiy-iqtisodiy hodisalarni keng miqyosda taqqoslash va solishtirishga imkoniyat yaratadi.
Farg’ona viloyati tumanlarida ish bilan bandlik va ishsizlik ko’rsatkichlarida quyidagi diagrammada ifoda etish mumkin (8-rasm).