32
Foyda ko’rsatkichi xo’jalik tomonidan uning mablag’laridan foydalanishni to’la
va xar
tomonlama aks ettiradi. Qishloq xo’jaligi korxonalari o’zlari yetishtiradigan mahsulotlarni
o’zlari sotib foyda oladilar. Binobarin ana shu mahsulotlarning realizatsiyasi qishloq xo’jaligi
korxonalari uchun foyda manbaidir.
Qishloq xo’jaligi korxonalaridan olinadigan foydaning oshishi mahsulot sifatini
yaxshilanishiga, tannarxning pasayishiga, ishlab chiqarish hajmining kengayishiga bog’liqdir.
Xo’jaliklarning moliyaviy natijalari samarodorligini yanada yaxshilash uchun xo’jalik ayniqsa
ayrim mahsulot turlarini realizatsiya qilishning rentabelligini to’g’ri aniqlash kerak.
Ayrim
mahsulot turlarini realizatsiya qilishning rentabellaik ko’rsatkichlari har qaysi mahsulot turini
yetishtirish
xarajatlarining
samaradorligini
ko’rsatadi, davlatning qishloq xo’jaligi
korxonalaridan sotib olinadigan mahsulotlariga to’g’ri narx qo’yish va ishlab chiqarishning
kelgusida rivojlanishi uchun aniq choralar belgilash imkonini beradi.
Demak shunday ekan fermer xo’jaligida mahsulot turlari bo’yicha
rentabellik darajasini
ko’radigan bo’lsak quyidagi jadvalda aks ettirilgan.
Jadval malumotlaridan ko’rinib turibdiki kungaboqar ekin maydoni 2016 yilda 33 gektarni
tashkil etgan bo’lsa, 2017 yilda 33 gektarni tashkil etgan, 2018 yilda 30 gektarni tashkil etgan.
Bu ko’rsatkich 2018yil 2016 yilga nisbatan 9% ga yoki 3 gektarga kamaygan. Kungaboqar
hosildorligi esa 2016 yilda 30ts/ga ni tashkil etgan bo’lsa, 2017 yilda 24.3 s/ga ni tashkil etgan
2018 yilda 24.4 s/gani tashkil etgan Bu ko’rsatkich 2018 yil 2016 yilga nisbatan 18.7%ga yoki
gektaridan 5.6 sentrga kamaygan . Kungaboqardan olingan yalpi hosil esa 2016yilda 990
sentnerni tashkil etgan bo’lsa, 2017 yilda esa 899.1 sentnerni tashkil etgan 2018 yilda esa 732
sentnerni tashkil etgan. Bu ko’rsatkich 2018 yil 2016 yilga nisbatan 26.1.%ga yoki 258 sentrga
kamaygan kamayishiga asasiy sabab jamiyatda kungaboqar ekin maydoni 3 gektarga kamaygan
bo’lsa, kungaboqar dan olingan xosidorlik darajasi esa 5,6 ga/ts
kamaygan, kungaboqar dan
1
Kungaboqar ekin
maydoni
ga
33
37
30
-3
2
Kungaboqar xosidorligi
ts/ga
30
24.3
24.4
-5,6
3
Yalpi hosil
ts
990
899.1
732
-168
4
Kungaboqardan kelgan
daromad
Ming. sum
53238
45583
40626
-12612
5
Kungaboqarga qilingan
xarajat
Ming sum
31942
28717
25594
-6348
6
Kungaboqardan olingan
sof foyda
Ming sum
21296
16866
15032
-6264
7
Rentabellik darajasi
%
66
59
59
0,9 marta
kamaygan
8
Don ekin maydoni
ga
70
66
73
+3
9
Don xosidorligi
ts/ga
29.2
40.1
29.5
+0,3
10
Yalpi hosil
ts
2044
2646.6
2153.5
109,5
11 Dondan kelgan daromad Ming. sum
24069,5
43542,3
44764,4
+20694.9
12
Donga qilingan xarajat
Ming sum
19255,6
35269,3
37640,6
+18385
13
Dondan olingan sof
foyda
Ming sum
4813.9
8273
7123,8
2309,9
14
Rentabellik darajasi
%
25
23
19
0.76 marta
kamaygan
33
olingan daromad esa 2016 yilda 53238000 so’mni tashkil etgan bo’lsa , 2017 yilda esa
45583000 sumni tashkil etgan bo’lsa, 2018 yilda esa 40626000
sumni tashkil etgan Bu
ko’rsatkich 2018 yil 2016 yilga nisbatan 12612000 so’mga kamaygan, kungaboqarga qilingan
xarajat 2016 yilda 31942000 sumni tashkil etgan bo’lsa, 2017 yilda esa 28717000 sumni tashkil
etgan bo’lsa, 2018 yilda esa 25594000 sumni tashkil etgan Bu ko’rsatkich 2018 yil 2016 yilga
nisbatan 6348000 sumga kamaygan. Kungaboqardan olingan sof foyda 2016 yilda 21296000
so’mni tashkil etgan bo’lsa, 2017 yilda esa 16866000sumni tashkil etgan bo’lsa, 2018 yilda esa
15032000sumni tashkil etgan . Bu ko’rsatkich 2018 yil 2016 yilga nisbatan 6264000 sumga
kamaygan, Qishloq xo’jaligi korxonalaridak bo’yicha rentabellik darajasi 2016 yilda 66
foizni
tashkil etgan bo’lsa, 2017 yilda esa 59 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2018 yilda esa 59 foizni tashkil
etgan Bu ko’rsatkich 2018 yil 2016yilga nisbatan 0.9 marta kamaygan.
Don ekin maydoni 2016 yilda 70 gektarni tashkil etgan bo’lsa,t2017 yilda 66 gektarni tashkil
etgan, 2018 yilda 73. gektarni tashkil etgan.Bu ko’rsatkich 2018 yil 2016 yilga nisbatan 4 %ga
yoki 3 gektarga kupaygan. Don hosildorligi esa 2016 yilda 29.2ts/ga ni tashkil etgan bo’lsa,
2017 yilda 40.1 s/ga ni tashkil etgan 2018 yilda 29.5 s/gani tashkil etgan Bu ko’rsatkich 2018 yil
2017 yilga nisbatan 1.%ga yoki 0.7 s/ga kupaygan. Dondan olingan yalpi hosil esa 2016 yilda
2044 sentnerni tashkil etgan bo’lsa, 2017 yilda esa 2646.6 sentnerni tashkil etgan 2018 yilda esa,
2153.5 sentnerni tashkil etgan. Bu ko’rsatkich 2018 yil 2016 yilga nisbatan 6.%ga yoki 109.5
sentrga kupaygan. Dondan kelgan daromad 2016 yilda 24069500 so’mni tashkil etgan bo’lsa,
2017 yilda esa 43542300 so’mni tashkil etgan, 2018 yilda esa 44764400 so’mni tashkil etgan. Bu
ko’rsatkich 2018 yil 2016 yilga nisbatan 20694900 sumga oshgan. Don ishlab chiqarish uchun
qilingan xarajat 2016 yilda 19255600 sumni tashkil etgan bo’lsa , 2017 yilda esa 35269300
sumni tashkil etgan, 2018 yilda esa 37640600 sumni tashkil etgan. Bu ko’rsatkich 2018 yil 2016
yilga nisbatan 18385000 so’mga oshgan. Dondan olingan sof foyda esa 2016 yilda 4813900
sumni tashkil etgan bo’lsa , 2017 yilda esa 8273000sumni tashkil etgan, 2018 yilda esa 7123800
sumni tashkil etgan. Bu ko’rsatkich 2018 yil 2016 yilga nisbatan 2309900 sumga oshgan.
Jamiyatda don bo’yicha rentabellik darajasi 2016 yilda 25 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2017yilda
esa 23 foizni tashkil etgan, 2018 yilda esa 19 foizni tashkil etgan. Bu ko’rsatkich 2018 yil 2016
yilga nisbatan 0.76 marta kamayganshgan. Jamiyatda ekin turlari bo’yicha rentabellik
darajasining kamayishiga asosiy sabab mahsulot tannarxini oshib borishidir.
Mahsulot tannarxini pasaytirish – ishlab chiqarishning rentabelligini oshirishda asosiy omildir.
Mahsulot tannarxi qanchalik past bo’lsa, qishloq xo’jaligi korxonalari ning rentabellik darajasi
shunchalik yuqori bo’ladi.
Tannarxni kamaytirish uchun quyidagilarni tavsiya etamiz:
Ishlab chiqarishni jadallashtirish
va ixtisoslashtirish, yerlardan oqilona foydalanish va
dexqonchilik ekinlari hosildorligini oshirish, ishlab chiqarish
jarayonlarini kompleks
mexanizatsilashtirish va avtomatlashtirish, texnikadan samarali foydalanish,
mehnatni ilmiy
asasda tashkil etish moddiy manfaatdorlikni oshirish, fan yutuqlarini ishlab chiqarishga joriy
etish nobudgarchilikka yo’l qo’ymaslik .
Demak shunday jamiyatning iqtisodiy samaradorlik ko’rsatkichlarini
tahlil qiladigan
bo’lsak quyidagi jadvalda keltirilgan
Dostları ilə paylaş: