Ishlab chiqarishda xavfli zararli holatlar va baxtsiz hodisalar

5- MAVZU MA’RUZASI
ISHLAB CHIQARISHDA XAVFLI ZARARLI HOLATLAR VA BAXTSIZ HODISALAR

Sanoat korxonalarida xavfsizlik texnikasi, sanoat sanitariyasi va yong‘in xavfsizligi qoida, norma va tavsiyanomalariga rioya qilmaslik ishchilarni jaroxatlanishga, zaxarlanishga va kasb kasalliklariga olib kelishi mumkin.

Inson tanasining teri yoki ayrim qismlari tashqi mexanik, ximik, issiqlik va elektr ta’sirida natijasida shikastlansa, buni jaroxatlanish deb ataladi. Jaroxatlanishga urilish natijasida lat eyish, kesilish, suyuk sinishi va siqishi, ximiyaviy yoki issiqlikdan kuyish, issiq urishi, sovuq urishi, o‘tkir zaxarlanish va elektr toki ta’sirida organizmning ba’zi qismlarida xayot faoliyatining buzilishi kiradi. Jaroxatlanish tushunchasini baxtsiz xodisa deb xam yuritiladi.
Jaroxatlanish uch turga bo‘lib qaraladi. Birinchisi ishlab chiqarishda, ish joyida jaroxatlanish, ikkinchisi ish bilan bog‘langan lekin ishlab chiqarish bilan bog‘lanmagan jaroxatlanish va uchinchisi ishlab chiqarish va ish bilan bog‘lanmagan jaroxatlanish.
Ishlab chiqarishda, ish joylarida olingan jaroxatlanishga, ishchi ma’muriyat tomonidan buyurilgan ishni bajarish brasida ish joyida sexda, zavod xududida yuk ortish va yuk tushirish yoki ba’zi yuklarni bir joydan ikkinchi joyga ko‘chirish vaqtida olgan jaroxatlanishlar kiradi.
Ikkinchi tur jaroxatlanishga ishga borib-kelish vaqtida transport vositalarida, komandirovka vaqtida, yoki korxona ma’muriyatning topshirig‘iga mavofiq ishlab chiqarish xududidan tashqaridagi ba’zi bir ishlarni bajarganda olingan jaroxatlanishlar kiradi.
Uchinichi tur jaroxatlanishga mast bo‘lish natijasida olingan jaroxatlar, davlat mulkini o‘g‘irlash va boshqa shunga o‘xshash xolatlardagi jaroxatlanishlar kiradi.
Baxtsiz xodisalarni turlarga bo‘lishdan maqsad, sanoat korxonasi ishlab chiqarishda sodir bo‘lgan xar qanday baxtsiz xodisaga javobgar xisoblanadi. Ma’muriyat birinchi ikki turdagi baxtsiz xodisa ya’ni jaroxatlanish ishlab chiqarish bilan bog‘langan taqdirda javobgar xisoblanadi va baxtsiz xodisaga uchragan kishining jaroxatlanish natijasida yo‘qotilgan kunlari uchun to‘liq xaq to‘lanadi.
Agar baxtsiz xodisa u ma’muriyat tomonidan xavfsiz ish sharoitini yaratish soxasida yo‘l qo‘yilgan xato orqasida bo‘lmay, balki ishchining mexnatni muxofaza qilish qoida va normalariga amal qilmasligi natijasida kelib chiqqan bo‘lsa, unda ishchi xam ma’muriyat xodimi bilan birga javobgar xisoblanadi. Bunda moddiy to‘lov miqdori ma’muriyat xodimi va ishchining aybdorlik darajasiga qirib belgilanadi. Mexnat qoonuniyatiga asosan ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan jaroxatlanishdan yo‘qotilgan ish kunlariga korxona tomonidan to‘lanishi kerak deb belgilangan.
Sanoat sanitariyasi normalarining buzilishi natijasida ishlab chiqarish joylaridan ajralib chiqqan zararli omillar ta’siridan ishchi kasbiy zaxarlanish yoki kasb kasalligiga chalinishi mumkin. Kasbiy zaxarlanish ishchining nafas olish, olish ovqat xazm qilish yoki terisi orqali zaxarlovchi moddalar ta’sir qilish natijasida kelib chiqish mumkin.
Kasbiy zaxarlanish bir smena davomida yuz bersa uni o‘tkir zaxarlanish deyiladi, agar uzoq muddat davomida zaxarli moddalar yig‘ilishi natijasida yuz bersa suruikali zaxarlanish deyiladi. Surunkali zaxarlanish kasb kasalliklariga olib keladi. Kasb kasalliklariga qoniqarsiz ish sharoitlarida ishlash natijasida kelib chiqadigan xamma kasalliklar kiradi. Masalan, xavo bosimning ortiq yoki kam bo‘lishi natijasida kesson yoki tog‘ kasalligi, sanoatda ajralib chiqadigan chang ta’siridan pnevmokonioz kasaligi, yallig‘lanish va zaxarli moddalar ta’siridan dermatit va yazva kasalliklari kelib chiqadi.
Ishlab chiqarish jaroxatlanishi va kasb kasalliklari bizning jamiyatimizda toqat qilib bo‘lmaydigan xol xisoblanadi. Agar bunday xol yuz berar ekan, uni sanoat korxonasida yo‘l qo‘yilgan tashkiliy va texnik xatolar natijasi deb qarash kerak.
SHuning uchun xam ishlab chiqarish korxonalarida yuz bergan xar qanday baxtsiz xodisa xar tomonlama tekshiriladi va xisobga olinadi. Tekshirish va xisobga olish umumiy o‘rnatilgan qat’iy tartib asosida olib borilishi kerak. Yo‘lga qo‘yilgan baxtsiz xodisalar va kasb kasalliklarini xisobga olish va tekshirish, ularning kelib chiqish sabablarini aniqlash bunday baxtsiz xodisa va kasb kasalliklarining qaytarilmasligi uchun chora-tadbirlar ko‘rish imkoniyatini yaratadi.