1-Маvzu: Mavzu: Ishlab chiqarishda yuzaga keladigan baxtsiz
xodisalar uchun N-1 shaklidagi dalolatnomani to`ldirish va baxtsiz hodisani
baholash
Ishning
maqsadi
: Talabalarga ishlab chiqarishda
yuzaga keladigan baxtsiz
xodisalar uchun N-1 shaklidagi dalolatnomani to`ldirishni
o’rgatish.
Darsning obyekti va jihozi
: Mavzuga oid bo’lgan ilmiy-metodik adabiyotlar,
fakultet xonasi.
Ishning bajarilish tartibi
: Talabalar eng avvalo ishning nazariy qismini o’qib
o’rganib, so’ngra
daftarga yozib oladi, mavzu yuzasidan
qisqacha hisobot yozishga hozirlik ko’radi.
Nazariy qism
Sanoat korxonalarida xavfsizlik texnikasi, sanoat sanitariyasi va yong‘in
xavfsizligi qoidalariga, me’yor va tavsiyanomalariga
rioya qilmaslik ishchilarni
jarohatlanishga, zaharlanishiga va kasb kasalliklariga olib kelishi mumkin.
Inson tanasining teri yoki ayrim qismlari tashqi mexaniq, kimyoviy, issiqlik
va elektr ta’siri natijasida shikastlansa, buni jarohatlanish deb ataladi.
Jaroxatlanishga urilish natijasida lat eyish, kesilish,
suyak sinishi va chiqishi,
kimyoviy yoki issiqlikdan kuyish, issiq urishi, sovuq urishi, o‘tkir zaharlanish va
elektr toki ta’sirida organizmning ba’zi qismlarida hayot faoliyatining buzilishi
kiradi. Jaroxatlanish tushunchasi baxtsiz hodisa deb ham yuritiladi.
Jarohatlanish uch turga bo‘linadi. Birinchisi, ishlab chiqarishda,
ish joyida
jarohatlanish, ikkinchisi ish bilan bog‘liq, lekin ishlab chiqarish bilan bog‘liq
bo‘lmagan jarohatlanish va uchinchisi ishlab chiqarish va ish bilan bog‘liq
bo‘lmagan jarohatlanish.
Ishlab chiqarishda, ish joylarida olingan jaroxatlanishga, ishchi ma’muriyat
tomonidan buyurilgan ishni bajarish chog‘ida ish joyida, sexda, zavod hududida
yuk ortish va yuk tushirish yoki ba’zi yuklarni bir joydan ikkinchi joyga ko‘chirish
vaqtida olgan jaroxatlanishlar kiradi.
Ikkinchi tur jarohatlanishlar ishga borib-kelish vaqtida transport vositalarida,
komandirovka vaqtida yoki korxona ma’muriyatining topshirig‘iga muvofiq ishlab
chiqarish hududidan tashqaridagi ba’zi bir ishlarni bajarganda olingan
jarohatlanishlardan iborat.
Uchinchi tur jarohatlanishga mast bo‘ +lish
natijasida olingan jarohatlar,
davlat mulkini o‘g‘irlash va boshqa shunga o‘xshash holatlaridagi jarohatlanishlar
kiradi.
Agar baxtsiz xodisa u ma’muriyat tomonidan xavfsiz ish sharoitni yaratish
sohasida yo‘l qo‘yilgan xato orqasida bo‘lmay, balki ishchining mehnatini
muhofaza qilish qoida va me’yorlariga amal qilmasligi natijasida kelib chiqqan
bo‘lsa, unda ishchi ham ma’muriyat xodimi bilan birga javobgar hisoblanadi.
Bunda moddiy to‘lov miqdori ma’muriyat xodimi
va ishchining aybdorlik
darajasiga qarab belgilanadi. Mehnat qonunlariga asosan ishlab chiqarish bilan
bog‘liq bo‘lgan jarohatlanishdan yo‘qotilgan ish kunlariga korxona tomonidan haq
to‘lanishi kerak deb belgilangan.
Sanoat sanitariyasi me’yorlarining buzilishi natijasida ishlab chiqarish
joylaridan ajralib chiqqan zararli omillar ta’siridan ishchi kasbiy zaharlanish yoki
kasb kasalligiga chalinishi mumkin. Kasbiy zaharlanish ishchining nafas olish,
ovqat hazm qilish natijasida kelib chiqishi mumkin.
Kasbiy zaxarlanish
bir smena davomida yuz bersa, uni o‘tkir zaharlanish
deyiladi, agar uzoq muddat davomida zaharli moddalar yig‘ilishi natijasida yuz
bersa, surunkali zaharlanish deyiladi. Surunkali zaharlanish kasb kasalliklariga olib
keladi. Kasb kasaliklariga qoniqarsiz ish sharoitlarida ishlash natijasida kelib
chiqadigan hamma kasalliklar kiradi. Masalan, havo
bosimining ortiq yoki kam
bo‘lishi natijasida kesson yoki tog‘ kasalligi, sanoatda ajralib chiqadigan chang
ta’siridan pnevmokonioz kasalligi, yallig‘lanish va zaharli moddalar ta’siridan
dermatit va yara kasalliklari kelib chiqadi.
SHuning uchun ham ishlab chiqarish korxonalarida
yuz bergan har qanday
baxtsiz hodisa har tomonlama tekshiriladi va hisobga olinadi. Tekshirish va
hisobga olish umumiy o‘rnatilgan qat’iy tartib asosida olib borilishi kerak. Yo‘l
qo‘yil
gan baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklarini hisobga olish va tekshirish,
ularning kelib chiqish sabablarini aniqlash tufayli bunday baxtsiz hodisa va kasb
kasalliklarining qaytarilishining oldi olinadi.