Ishonchlilik sathi sifatida qabul qilmoq lozim. Mos axborot oqimlarini
Yüklə 278,63 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
o ‘to ‘chirgichni (ognetushitel), suv purkash
tizimlarini misol sifatida keltirsa bo‘ladi. Yong‘inga qarshi passiv himoya tizimlari bino bo‘ylab yong‘inni tarqalishini oldini olib, yong‘inga qarshi eshiklar, oynalar va devorlar himoya chorasi sifatida qaraladi, boshqa biror tizim tomonidan ishga tushirilishni talab etmaydi. Amaliyotda ushbu tizimlar quyidagi usullar asosida amalga oshiriladi: - yonuvchan materiallardan minimal foydalanish; - binoga yong‘inni tarqalishini oldini olish uchun qo‘shimcha qavat yoki xonalarni qurish; - binodan foydalanuvchilarni yong‘in sodir bo‘lganda qilinishi zarur bo‘lgan ishlar bilan tanishtirish; - yong‘inga qarshi tizimlarni to ‘g ‘ri madadlash; - yetarli sondagi qo‘shimcha chiqish yo‘llarining yetarlicha sonining mavjudligini ta’minlash. Fizik xavfsizlikni nazoratlash: fizik to ‘siqlar. Fizik xavfsizlikni ta’minlash, odatda turli fizik to ‘siqlardan foydalanib, fizik chegarani umumiy hududdan taqiqlangan hududga ajratish yo‘li bilan, tashkilotda ruxsatsiz foydalanishni oldini oladi. To‘siqlarni, joylashuv o ‘rniga ko‘ra: tashqi, o ‘rta va ichki to ‘siqlarga ajratish mumkin. Tashqi to‘siqlar odatda g ‘ov, devor va boshqalarni o ‘z ichiga oladi. O ‘rta to ‘siqlardan odatda olamon va insonlarni ruxsatsiz kirishlarini taqiqlashda foydalaniladi. Ichki to ‘siqlarni esa eshiklar, derazalar, panjaralar, oynalar, pardalar va boshqalar tashkil etadi (4.18-rasm). a) Elektr to ‘s iqlar b) Metall to ‘siqlar s) Tumbalar d) Turniket 4.18-rasm. T o‘siqlarga misollar 120 Bino ichida foydalaniluvchi fizik to ‘siqlarning quyidagi turlari mavjud: - devorlar/ elektr devorlar/ metall to ‘siqlardan odatda taqiqlangan hududlarni, nazoratlanadigan hududlarni va ruxsatsiz kirishdan himoyani belgilashda foydalaniladi. Fizik to ‘siqlarni amalga oshirishdan asosiy maqsad: o hujumchini blokirovkalash va ushlab qolish; o tashkilot chegarasini belgilash; o xavfsiz hududni tashqi hujumlardan himoyalash; o transportlarni kirishidan himoyalash; o qo‘poruvchilik hujumlaridan himoyalash. - tumba kichik vertikal shaklida bo‘lib, avtomobillarni kirishidan himoyalaydi; - turniketlar shaxs tomonidan mos tanga, bilet, barmoq izi yoki token ko‘rsatilganida bir vaqtda bir shaxsni ichkariga kirishiga yoki chiqishiga ruxsat beradi; fizik himoyani tashkil qilishda turli eshiklar, oynalar, panjaralar, deraza pardalaridan ham foydalaniladi. Fizik xavfsizlikni nazoratlash: xavfsizlik xodimi (qo‘riqchi) tashkilotning fizik xavfsizligini tashkil etish, monitoringlash va madadlash vazifasini bajarib, maxfiy axborotni yo‘qolishidan, o‘g ‘irlanishidan, noto‘g ‘ri foydalanishidan himoyalash uchun xavfsizlik tizimini o‘rnatish, baholash va ishlab chiqish uchun javobgardir. Yuqori malakali va tajribaga ega xodim har qanday tashkilotning xavfsizligida muhim rol o ‘ynaydi. Tashkilotda xodimlar tomonidan amalga oshirilgan himoya 2 4 x 7 x 365 tartibida amalga oshirilishi zarur. Fizik xavfsizlikka jalb etilgan shaxslar quyidagilar. Qo ‘riqchilar odatda asosiy kirish eshigi va darvozadan kiruvchilarni va xodimlarni nazorat etishga javobgar bo‘lib, xususan, ulardan begona shaxslarning tashkilot hududiga kirmasligini, turli taqiqlangan buyumlarni olib kirmasligini ta’minlashi talab etiladi. Tashkilotdagi barcha kirish eshiklaridagi holatlar qo‘riqchilar tomonidan CCTV (Closed-circuit television) kameralar yordamida kuzatib boriladi va yozib olib m a’lum vaqtda saqlanadi. Tashkilotdagi q o ‘riqchilar boshlig‘i. Tashkilotdagi qo‘riqchilar boshlig‘i qo‘riqchilar harakatini kuzatish, talab etilgan vaqtda qo‘riqchilarga ko‘mak berish, olamonni tarqatib yuborish, binodagi qulflarni, yoritish tizimlarini boshqarishga javobgar. 121 Xavfsizlik xodimi tashkilot atrofida xavfsizlikka aloqador jixozlarni o ‘rnatish, boshqarish va ularni to ‘g ‘ri ishlayotganini kafolatlashi shart. Axborot xavfsizligining bosh xodimi (Chief Information Security Officer). O ‘tgan davrlarda, axborot xavfsizligining bosh xodimi tashkilotdagi barcha xavfsizlikka aloqador jarayonlarni nazoratlashi, hattoki, tarmoq va tizim xavfsizligiga ham javobgar bo‘lgan. Hozirda esa, ushbu shaxslarga, asosan, texnik tomondan bilim va ko‘nikmalar berilishi talab etiladi. Foydalanishlarni nazoratlash: autentifikatsiya usullari. Tashkilot hududida shaxslarni autentifikatsiyalash vazifasi o ‘rta to ‘siqlar vazifasini bajaruvchi turniketlar tomonidan yoki qo‘riqchilar tomonidan ham amalga oshirilishi mumkin. Fizik xavfsizlikni nazoratlash: fizik qulflar ruxsatsiz fizik foydalanishlarni cheklashda foydalaniladi. Har bir tashkilot o ‘zining xavfsizlik talablaridan kelib chiqqan holda ularni tanlashi shart. Quyidagi turdagi fizik qulflardan amalda keng foydalanilmoqda: Mexanik qulflar: tashkilotda fizik foydalanishlarni cheklashning eng oson usuli hisoblanib, kalitli yoki kalitsiz bo‘lishi mumkin. Mexanik qulflarga 4.19-rasmda misollar keltirilgan. 4.19-rasm. M exanik qulflar Raqamli qulflar: raqamli qulfli eshiklarni ochish uchun biror narsani (kalitni) olib yurish talab etilmaydi, barmoq izi, smart karta yoki PIN koddan oson foydalaniladi. Elektr/ elektromagnetik qulflar: elektr yoki elektron qulflash tizimi elektr quvvatini kamaytirishga asoslangan bo‘lib, natijada eshik ochiladi. Ularni, odatda magnit yoki va elektromotor faollashtiradi va deaktivlashtiradi. Ushbu qulflar ochilishi uchun kalit talab etilmaydi. Kombinatsion qulflar raqam va simvollar kombinatsiyasidan iborat bo‘lgan maxfiy kodni kiritishni talab etadi. 122 Fizik xavfsizlikni nazoratlash: Yashirin qurol/ kontrabanda qurilmalarini aniqlash moslamasi. Tashkilotlarda odatda shaxslar tomonidan olib kiriladigan jixozlar yoki vositalar maxsus skanerlar yordamida turli qurollar yoki kontrabanda vositalarini, bombalar, yoki o‘q otar qurilmalari aniqlanadi. Mazkur skanerlarga misol tariqasida, metallni aniqlovchilar, X-ray aniqlash tizimlari va harakat bo‘ylab metallni aniqlash tizimlarini keltirish mumkin (4.20-rasm). 4.20-rasm. X-Ray metall detek to rlar Fizik xavfsizlikni nazoratlash: qopqon chegarani buzib o ‘tuvchini tutuvchi fizik xavfsizlikni nazoratlash vositasi hisoblanib, odatda xavfli hududni xavfsiz hududdan ajratadi. Qopqon ikki eshikli mexanik qulflashga asoslangan kichik hudud bo‘lib, ikkinchi eshik ochilishidan oldin birinchi eshik yopiladi. Shaxsni autentifikatsiyalash smart karta, PIN kod yoki biometrik usullar asosida amalga oshirilishi mumkin (4.21-rasm). 123 Fizik xavfsizlikni nazoratlash: xavfsizlik yorliqlari va ogohlantiruvchi signallar. Yorliqlar xavfsizlik darajasi turlicha bo‘lgan axborotdan foydalanishda ruxsatlarni cheklash uchun qulay hisoblanadi. Buning uchun, tashkilotdagi ma’lumotlarga xavfsizlik yorliqlari beriladi. Quyidagi xavfsizlik yorliqlari mavjud: - ochiq m a’lumotlar (unclassified); - chegaralangan m a’lumotlar (restricted); - konfidensial ma’lumotlar (confidential); - maxfiy ma’lumotlar (secret); - o ‘ta maxfiy m a’lumotlar (top secret). Axborotdan foydalanishdan oldin uning yorlig‘iga qarab, ruxsatning borligi yoki yo‘qligi aniqlanadi, agar ruxsat bo‘lsa undan foydalanish mumkin. Ogohlantiruvchi signallardan, odatda, tashkilotdagi ko‘p sonli xodimlarning ruxsatsiz harakatlarini cheklash uchun foydalaniladi. Ogohlantiruvchi signallarga “TAQIQLANGAN HUDUD” (RESTRICTED AREA), “OGOHLANTIRISh” (WARNING), “XAVFLI” (DANGER) iboralarini misol tariqasida keltirish mumkin (4.22-rasm). Yüklə 278,63 Kb. Dostları ilə paylaş:
|