Ishsizlikning iqtisodiyoqibatlari. Ouken qonuni

Ishsizlikning iqtisodiyoqibatlari. Ouken qonuni
Ouken qonuni — qisqa mudsatli ishsizlik darajasining oʻsishi bilan ishlab chiqarish hajmidagi yoʻqotishlar oʻrtasidagi bogʻliqni ifodalaydigan qonun. Amerikalik iqtisodchi Artur Ouken (1929— 1979) aniqlangan. Bu qonunga koʻra, yalpi milliy mahsulotning yillik oʻsishi 2,5%ni tashkil etganda ishsizlik darajasi amalda doimiy boʻlib qoladi. Ishsizlik darajasidagi oʻzgarishlarga qarab yalpi milliy mahsulot real hajmining potensial hajmiga nisbati oʻzgarishlari (elastikligi) doimiy va taxminan 3% ga teng. Mac., ishsizlikning 1% ga oʻsishi real ishlab chiqarish hajmida 3% ga teng qisqarishga olib keladi yoki aksincha.
Shu sababli mamlakatda ishsizlikni tabiiy darajasida saklash va tartibga solib turish muhim ahamiyatga ega. Muayyan milliy iqtisodiyot barcha ishlashni xohlovchilarga va mehnatga layo-qatli fuqarolarga yangi ish joylarini yaratib bera olmas ekan, bu iqtisodiyot tovar va xizmatlar ishlab chiqarish potensialini toʻliq ishga sola olmaydi. Ouken qonuni dunyodagi deyarli barcha mamlakatlar iqtisodiyotidagi ishsizlik muammolarini tartibga solishda katta ahamiyatga ega.

Ishsizlikning iqtisodiy oqibatlari.Ouken qonuni.
Ishsizlikning ko’payishi natijasida mumkin bo’lgan YAMM xajmini iqtisodiyot ololmaydi. SHu sababli mamlakat miqyosida ishsizlikni tabiiy darajasida saqlash va uni tartibga solish iqtisodiy jixatdan katta axamiyatga egadir. Ishsizlikning xaqiqiy darajasi uning tabiiy darajasidan qanchalik yuqori bo’lsa, YAMM uzilishi shuncha ko’p bo’ladi. SHuning uchun xam potentsial xajmdagi YAMM * xaqiqatdagi YAMM dan katta bo’ladi. YA'ni, YAMM * > YAMM yoki U * > U .
Potentsial YAMM * xisoblashda mamlakatda ishsizlik mutloq yo’q deb emas, balki ishsizlik mavjud, biroq u tabiiy darajada deb xisoblanadi. Ishsizlik darajasi va YAMM uzilishi o’rtasidagi miqdoriy nisbatni ingliz iqtisodchisi Artur Ouken matematik xolda isbotlab bergan. SHuning uchun bu qonun OUKEN qonuni deyiladi. qonunning moxiyati shundan iboratki, agar xaqiqatdagi ishsizlik, ishsizlikning tabiiy darajasidan bir foizga oshib ketsa, milliy iqtisodiyot YAMM ni ikki yarim foizga kam oladi. Ushbu nisbat ishsizlikning turli darajalaridagi maxsulot yo’qotishlarni aniqlash imkonini beradi.
YAMM uzilishi = -2,5 (ishsizlikning tabiiy darajasi-ishsizlikning xaqiqiy darajasi) .
Demak mos ravishda ularning nisbati 1 : 2,5 yoki 2 : 5 ga teng. Yo’qotilgan YAMM ning esa absolyut qiymatini xisoblash mumkin. Misol uchun 1992 yili ishlab chiqarish pasaygan davrda ishsizlik 9,5 foizga teng bo’lgan deb olaylik. Ishsizlikning tabiiy darajasi esa 6 foizga teng bo’lishi kerak yoki 3,5 foiz ishsizlik uning tabiiy darajasidan ko’p: 3,5 foizni OUKEN koeffitsientiga (2,5) ko’paytirib 1992 yilda YAMM ning potentsial YAMM* dan 8,75 foizga kam olganligini aniqlaymiz. YAMM ning pastroq darajasi o’z navbatida, ishlab chiqarishda qatnashuvchilar daromadlarining nisbatan kamroq bo’lishini va iqtisodiyotni kelgusi taraqqiyoti investitsiyalash imkoniyatlarini qisqarishini bildiradi.
Ishsizlik ham ishsizlar, ham oila a'zolari uchun fojeadir. Ishsizlikning oqibatlari moddiy boyliklar chegarasidan tashqariga chiqadi. Uzoq ishlamay qolganda, malaka yo'qoladi va kasbi bo'yicha kasbni topish imkonsiz. Vaziyat manbai yo'qligi o'z-o'zini hurmat qilish, axloqiy tamoyillar va boshqa salbiy oqibatlarga olib keladi. Ruhiy, yurak-qon tomir kasalliklari, o'z joniga qasd qilish, qotillik va yuqori ishsizlik darajasi o'rtasidagi to'g'ridan-to'g'ri bog'liqlik mavjud. Ommaviy ishsizlik katta siyosiy va ijtimoiy o'zgarishlarga olib kelishi mumkin.
Ishsizlik jamiyat rivojlanishiga to'sqinlik qiladi, uni oldinga siljiydi.

Ishsizlikning asosiy turlari va sabablari.

Ishsizlik turlari: ixtiyoriy, tizimli, mavsumiy, davriy, ishqalanish.

1. 
   Mevsimsel ishsizlik, uning sabablari shundaki, ayrim ishlarni faqat ba'zi mavsumda mumkin, ba'zan esa odamlar pulsiz ishlashadi.
   
2. 
   Strukturaviy ishsizlik ishlab chiqarish tarkibidagi o'zgarishlardan kelib chiqadi: eski mutaxassisliklar yo'qoladi va yangi paydo bo'ladi, bu esa xodimlarni qayta takomillashtirishga yoki odamlarni ishdan bo'shatishga olib keladi.
   
3. 
   Friksiyonel ishsizlik, ishdan bo'shatilgan yoki ish joyini o'z xohishi bilan tark etgan bir ishchi, unga to'lov va ish uchun munosib bo'lgan yangi ish topish uchun vaqt talab qiladi.
   
4. 
   Ixtiyoriy ishsizlik. Turli sabablarga ko'ra ishlamoqchi bo'lmagan yoki ishning ayrim holatlaridan noroziligi sababli ishlaydigan ishdan voz kechgan shaxslar paydo bo'lganda paydo bo'ladi.
   
5. 
   Tiklanish. Iqtisodiy inqirozga uchragan, ishsizlar soni bo'sh o'rinlar sonidan oshgan mamlakatlar mavjud.