Islаmdа tərbiyənin üsullаrı: pеyğəmbərin nümunəsi; Həvəsləndirmə və qоrхutmа; Kеçmiş nəsillərin öz bаşınа gələnləri nаğıl еtməsi; mоizə və öyüd-nəsihət; Biliк əsаsındа mübаhisə

4.3. İslamda tərbiyə işinin prinsipləri
İslam dini yarandığı vaxtdan insanları əxlaqa, mənəviyyata, kamilliyə çağırır. İslam uzun illər boyu müsəlman ölkələrində nəsillərin təlim və tərbiyəsində mühüm yer tutmuşdur.

Ulu öndərimiz Heydər Əliyev deyirdi: “Bizdə dinə, mənəvi dəyərlərimizə hörmət var. Biz ümumbəşəri dəyərləri öz xalqımıza aşı­lamalıyıq, ancaq öz milli-mənəvi dəyərlərimizdən də ayrılma­ma­lıyıq”. İslam dini əsrlər boyu bizim mənəviyyatımızın əsasını təşkil etmiş, müsəlmanların dünyada layiqli yer tutmasını təmin etmişdir.

İslam tərbiyəsinin məqsədi insanı mükəmməlliyə, aliliyə çat­dır­maqdır. Mükəmməl və ali insan Allaha yaxın olan insan hesab olu­nur. İslam insanı maddə və mənadan, bədən və ruhdan mü­tə­şək­kil bir varlıq kimi bütöv görür və insanı bütün təmayül və dav­ra­nış­ları ilə birlikdə öyrənir.

O, ilk növbədə, insanın davranışlarını idarə edən mərkəzləri tərbiyə edir. Buna görə də qəlb tərbiyəsinə islam birinci dərəcəli əhəmiyyət verir. Çünki davranışlar qəlbə bağlıdır. İnsanın pis və ya yaxşı, qəddar və ya mərhəmətli olması onun qəlbindən asılıdır. Bu cəhətdən qəlbin düzgün tərbiyəsi və təhsili insanın özünü tanıma yollarını göstərir.

İslamda tərbiyə insanın özünü tanımasına kömək etməlidir. İslama görə, özünü tanıyan, dərk edən insan Allahını tanıyır, baş­qalarını tanıyır və harada necə hərəkət edəcəyini yaxşı bilir. İslam tərbiyəsi insanda islam əxlaqını, islami şərtlərə uyğun davranış normalarını formalaşdırmağı nəzərdə tutur. İslam tərbiyəsi insanın həm dini, həm də dünyəvi elmləri dərindən bilməyi, yüksək mənəvi keyfiyyətlərə sahib olmağı, tələb edir. İslam tərbiyəsi insanın əq­linin, ruhunun, bədəninin bərabər səviyyədə inkişafını nəzərdə tutur.

İslam tərbiyəsi görmüş şəxsin həm bədəni, həm də ruhu sağ­lam­dır. Bədənin sağlamlığı ruha, ruhun da sağlamlığı bədənə bağ­lıdır. Bütün ilahi dinlər insanı ən yaxşıya, ən gözələ və üstün ol­ma­ğa yönəldir. Demək, Allahın insanlardan istəyi yaxşıya, doğruya, gö­zələ, üstün əxlaqa malik olmaqdır.

İslamda tərbiyə məsələsi sadəcə olaraq uşağa gözəl əxlaq və faydalı biliklər vermək deyildir. Tərbiyə məsələsi daha geniş an­lam­da başa düşülərək insanın yaşadığı cəmiyyətin inkişafına öz töh­fə­lərini verməsi, xalqın adət və ənənələrini, dilini, dinini qoru­ması, ona hörmət etməsi, cəmiyyətin iqtisadiyyatını, mədəniy­yətini daim yüksəltməyə çalışmasıdır.

Bu məsələ isə bütün bəşəri mədəniyyəti, mənəviyyatı, əxlaqı əxz etməklə, daim yeni biliklər qazanmaqla və özünü təkmilləş- dir­məklə mümkün ola bilir. “İslam dini insanın tərbiyəsi və nümunəvi cəmiyyət üçün lazım olan qaydaları və istiqamətləri, bəşər tarixinin min illər boyunca əldə etdiyi təcrübə və sınaq məktəblərinin nə­ticələrinə istinad edərək müəyyənləşdirir və insanlara təqdim edir”. İslamda uşağın tərbiyəsi baxımından onun inkişafı iki dövrə ayrdır: