Islom dini musulmon mamlakatlari san`atida o`z izini qoldirdi

O`rganilganlik darajasi. O`zbekiston olimlari tomonidan mavzuga doir masalalar atroflicha yoritilgan. Xususan, F.Sulaymonova³, B.Abduhalimov⁴, Hoji Ismatulloh Abdulloh⁵, A.Murodov⁶, U.Uvatov⁷ va boshqalar musulmon madaniyatini tadqiq etishga muhim hissa qo`shganlar. Bu o`rinda F.Sulaymonovaning “Sharq va G`arb” monografiyasida arab-musulmon madaniyatini yaxlit holda tadqiq etganligini alohida ta`kidlash zarur. Shuningdek, B.Abduhalimovning “Bayt al-Hikma va Markaziy Osiyo olimlarining Bag`doddagi ilmiy faoliyati” kitobida o`rta asr manbalarida saqlangan “Bayt al-Hikma” haqidagi ma`lumotlar jamlangan, ular ilk bor atroflicha yoritilib, mazkur ilmiy markazning tashkil topishi, tarkibiy tuzilishi, vazifalari va taraqqiyoti haqida so`z yuritiladi.
So`nggi yillarda “Ma`naviyat yulduzlari⁸” nomi bilan chop etilgan va yuzga yaqin markaziy osiyolik buyuk siymolar, allomalar va adiblar haqida ma`lumotlarni o`z ichiga olgan bio-bibliografik asarni mamlakatimizda ushbu turkumdagi tadqiqotlarning eng yirigi sifatida baholash mumkin. Kitobda ming yildan ortiq vaqt (IX-XX) oralig`ida yashab, ijod etgan mashhur kishilarning hayoti va ilmiy merosi bayon qilinadi.
Shveytsariyalik sharqshunos olim Adam Mets o`zining IX-X asrlarda musulmon Sharqida yuz bergan madaniy rivojlanishning tarixiga bag`ishlangan “Musulmon renessansi<sup>9</sup>” asari bilan mutaxassislarga yaxshi tanish. Asarda muallif ko`zlagan asosiy g`oya – IX-X asrlarning musulmon Sharqidagi uyg`onish (renessans) davri ekanini ko`rsatishga intilish deyish mumkin; shuning uchun ham u o`z asarini “Musulmon renessansi” deb ataydi. Adam Metsning kitobi Sharq xalqlari ijtimoiy hayotining deyarli barcha qirralarini tarixiy manbalar asosida yoritib beruvchi muhim fundamental tadqiqot hisoblanadi.
O`rta asr Sharq xalqlari madaniyatini o`rganishda avstraliyalik Gustav fon Gryunebaumning xizmatlari ham tahsinga loyiq. Uning 1970-yili Londonda nashr etilgan “Klassik islom¹⁰” kitobida Sharq xalqlari tarixi va madaniyatiga doir muhim ma`lumotlar aks etgan.
Rossiyalik sharqshunoslar orasida esa arab-musulmon madaniyatining shakllanishi va rivojlanishi bilan bog`liq masalalar, asosan, V.V. Bartold¹¹, O.G. Bolshakov¹², I.M.Filshtinskiy¹³, L.G.Landa¹⁴, T.A.Chistyakova¹⁵, T.Y.Irmiyayeva¹⁶, K.P.Matviyev¹⁷, M.V.Sokolovalarning¹⁸ asarlarida o`z ifodasini topgan.
Al-Andalusiya (Musulmon Ispaniyasi)da arab-musulmon madaniyatining shakllanishi hamda ushbu madaniyatning ko`pgina Yevropa mamlakatlariga ta`siri U.U.Mongomeri¹⁹, U.M.Uott va P.Kakia²⁰, A.R.Korsunskiy²¹, X.Lalaguna²² asarlarida atroflicha yoritilgan.