Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti oziq-ovqat sanoati mashina va

 
 
 

---

53 
Nazorat savollari 
1.
Konserva mahsulotlari ishlab chiqarishda nimalarga ko‗proq e‘tibor 
qaratish lozim? 
2.
Flotatsion navlash mashinalari qaysi korxonalarda foydalaniladi? 
3.
Konveyerning ritmini qaysi ifodadan bilish mumkin? 
 
 
 
14-AMALIY MASHG‘ULOT 
KORXONANING SERMEHNATLILIK QUVVATINI 
ANIQLASH 
 
Ishdan maqsad: 
Korxonaning sermehnatlilik quvvatini hisoblashni 
o‗rganish. 
Umumiy ma’lumotlar 
 
Topshiriq.
 
Aholining soni va iste‘mol me‘yorlari asosida qaymog‗i 
olinmagan 
sut 
mahsulotlari 
ishlab 
chiqaradigan 
korxonaning 
sermehnatlilik quvvati aniqlansin. 
Korxonaning, uning sexlari va uchastkalarining ishlab chiqarish 
quvvatini hisoblash uchun quyidagi ma‘lumotlar asos qilib olinsin: 
-
jihozlar tarkibi va ularning turlari bo‗yicha soni; 
-
har qaysi jihozdan foydalanishning ilg‗or me‘yorlari; 
-
mahsulot nomenklaturasi va uning sermehnatliligi; 
-
jihozlar ishining vaqt fondi.
Yechish: 
Avval smenalik, keyin yillik ishlab chiqarish quvvati 
hisoblanadi. Hisoblashda uzluksiz va davriy ishlaydigan yetakchi 
texnologik jihozlar, shuningdek, ishlab chiqarishning ishlab chiqarish 
jarayoni sikli uzoq vaqt davom etadigan yetakchi uchastkalari ajratiladi. 
Yillik ishlab chiqarish quvvati M
y
quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
M
y
= M
s

R
s
(14.1) 
bu yerda M
s
- o‗rtacha yillik smenalik quvvat; 
R
s
- bir yilda ish smenalari soni. 

---

54 
Uzluksiz ishlaydigan yetakchi texnologik jihozning smenalik ishlab 
chiqarish quvvati M
s
quyidagi tenglamadan topiladi: 
M s
.u.i
=
N
t.s

V
E
f (14.2) 
bu yerda N
t.soat
- jihozning bir soatlik ishining texnik ish unumdorligi 
me‘yori, tayyor mahsulot birligi; 
V
Ef 
– jihozning bir smenada foydali ishlash vaqti, soat. 
Uzluksiz ishlaydigan yetakchi texnologik jihozning smenalik ishlab 
chiqarish quvvati M s
.u.i
quyidagi formuladan aniqlanadi: 
M
Sk
= V
st

p
st
= (E

K / N
x
.
s
) 

(V
EF
/ D
st
), (14.3) 
bu yerda V
st
- jihozning bir sikldagi unumdorligi yoki jihozni bir yo‗la 
yuklash; 
(E 

K/N
xs
); p
st
- jihozning smenalik sikllari yoki aylanishlar soni; 
(V
EF
/ D
st
); E - jihozning sig‗imi; K -jihozni yuklash koeffitsiyenti; 
N
x.s
- mahsulot birligi uchun xomashyo sarflash me‘yori;
D
st
- bir siklning davomiyligi (shu jumladan yuklash va tushirish vaqti). 
Ishlab chiqarish jarayoni sikli uzoq davom etadigan (masalan, 
pishloqning yetilishi, kolbasalarni quritish), yetakchi uchastkalarni 
o‗tkazish qobiliyati M
q
, ishlab chiqarish maydoni S, 1 m
2
maydonga 
to‗g‗ri keladigan mahsulot yuklash me‘yori N
3
, ishlov berish sikli 
davomiyligi D
s
dan kelib chiqib aniqlanadi: 
M
q
= S

N
3

B
C M
/ D
s
= O
K

n
u
(14.4) 
Qaymog‗i 
olinmagan 
sut 
mahsulotlari 
ishlab 
chiqaradigan 
korxonaning smenalik quvvatini asoslashda quyidagi formuladan 
foydalanish mumkin: 
P
=
N

A / p (14.5) 
 
bu yerda P - korxonaning loyihaviy quvvati, bir smenada kg; 
N- bir odamning qaymog‗i olingan sut mahsulotlari iste‘mol qilish 
me‘yori, sutga o‗tkazib qayta hisoblanganda, kg; 
A - aholining hisobiy soni, odam; 

---

55 
p - korxonaning yillik ish smenalari soni (shaharsut zavodlari, sut-
konserva, yog‗ va pishloq ishlab chiqarish zavodlari uchun tegishlicha 
yiliga 600, 650, 300 va 500 smenaga teng). 
Qaymog‗i olinmagan sut mahsulotlari iste‘mol qilish me‘yorini 14.1-
jadvalda keltirilgan ma‘lumotlar asosida aniqlash mumkin. 
14.1-jadval 
Bitta odamning 1 yilda iste‘mol qiladigan qaymog‗i 
olinmagan sut mahsulotlari me‘yori 
Mahsulot 
Sutkalik 
me‘yor, 
gr 
Yillik ehtiyoj, 
kg 
3,2% yog‗likdagi 
sutga o‗tkazilib 
qayta hisoblashda, 
kg 
Qaymog‗i olinmagan sut 400-600 
146-219 
146-219 
Suzma 
30 
10,95 
37,23 
Qaymoq 
20-25 
7,3-9,125 
41,61-52,01 
Yog‗ 
5-10 
18,25-36,5 
472,0-854,1 
Pishloq 
15 
54.75 
50,92 
Hammasi 
- 
- 
703-1213 
Jadvalda ko‗rsatilganlardan tashqari, me‘yorlar bo‗yicha yog‗i 
olinmagan sutga o‗tkazib qayta hisoblaganda yiliga 16,4 kg kam yog‗ sut 
mahsulotlari iste‘mol qilish ko‗zda tutilgan.
14.1-formuladan go‗shtni qayta ishlaydigan korxonaning smenalik 
quvvatini aniqlashda foydalanish mumkin. Bu holda yog‗-moy, kolbasa va 
konserva ishlab chiqarishning, shuningdek yarim fabrikatlar va go‗sht-
suyak uni chiqaradigan sexlar uchun bir yildagi ish smenalari soni mos 
ravishda 300, 500, 450, 500 va 360 ni tashkil etadi.