Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti oziq-ovqat sanoati mashina va

11–AMALIY MASHG‘ULOT 
SARALASH MASHINALARINING TURLARI VA 
ULARNI HISOBLASH 
 
Ishdan maqsad: 
Meva va sabzavotlarni saralash va kalibrlovkalash 
mashinalari bilan tanishish va hisoblash. 
 
Umumiy ma’lumotlar 
 
Saralash jarayonida mahsulotlar sifatiga ko‗ra guruhlarga bo‗linadi. 
Inspeksiya jarayonida chirigan, pishmagan, shikastlangan mevalar 
ajratiladi. 
Kаlibrlash 
jarayonining 
maqsadi 
meva-sabzavotlarni 
o‗lchamlarga ko‗ra saralash.
 
Saralash va inspekstion konveyrlari transport vositalar sifatida 
ishlatilishi mumkin va ulardan ishchi joylar mavjudligi va chiqindilarni 
olib chiqish moslamalar bilan farq qiladi.
 
Lentali saralash konveyri
. (11.1-rasm) Transportyor karkasida-5 
ikkita baraban 7 va 1 o‗rnatilgan. Baraban orasida to‗siqlar bilan 3 ta 
qismga bo‗lingan rezinali lenta o‗rnatilgan. Yonbosh oteskalarga kelib 
tushadigan xomashyoni ishchilar saralab o‗rtadagi qismga standart 
bo‗lmagan mevalarni qo‗yishadi. 

---

44 
1 -rasm. Lentali saralash konveyri 
1-trasportyor polotno, 2-yuklash bunkeri, 3-karakas, 4-kristallar, 
5-uzatma va dush moslamasi. 
Xomashyo bunkerga 2 yuklanadi va 3 ta lotok 9 orqali chiqariladi. 
Transportyor elektrodvigatel 6 yordamida ishlaydi. 
Transpartyor uzunligi 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10; lentaning eni 500, 560 yoki 
800 mm bo‗ladi. Lentaning tezligi 0,067; 0,1;0,133 m/s cha bo‗ladi. 
Lentaning oxirida yuvish moslamasi o‗rnatilgan. 
Bu turdagi konveyrlar mayda o‗lchamli xomashyo (no‗xot, gilos, 
olcha) uchun ishlatiladi. 
Pomidor, olma, shaftoli va boshqa mevalar uchun rolikli 
transportyorlar ishlatiladi. Bu transportyorning asosiy qismlari : karkas-3, 
transportyor polotno-1, yuklash bunkeri-2, kistalar-4, uzatma va dush 
moslamasi-4. Roliklar harakatlanganda ular ustidagi mevalar aylanadi. 
Mahsulot bunker orqali konveyrga tushadi, bu yerda boshqaradigan 
to‗siq o‗rnatilgan. Uning yordamida tushadigan mahsulot qavati nazorat 
qilinadi. Chiqindilar uchun konveyrning ikki tomonida maxsus kistalar 
joylashgan. 
Inspeksion transportyorlarning hisobida lentaning kerak bo‗lgan 
uzunligi va eni aniqlanadi. Ishchilarning transportyorning ikki tomonida 
joylashganda transportyor uzunligi quyidagi tenglamadan hisoblanadi:
r
l
g
G
L





2

(11.1) 
α-ishchi joyning eni, m. 

---

45 
G- xomashyo miqdori, kg/sek. 
g- ishlash normasi, kg/sek. 
l-
transportyorning oxirida joylashgan yuvish qurilmaning uzunligi, m
r- ishlatilmaydigan lentaning uzunligi. 
Transportyorning ishlab chiqarish quvvati saralanadigan mahsulotni 
tekshirish imkoniyatini e‘tiborga olgan holda aniqlanadi. Mahalliy 
tekshirishlar asosida lentaning har bir 0,1m ga ishlab chiqarish quvvati 
0,28/sek tashkil etishi aniqlangan. 
Lenta uzunligi (m) 
P
l
g
B
L





2
,
0

, (11.2) 
B- lentaning eni. 
Transportyorning ishlab chiqarish quvvati: 
k
v
G




, (11.3) 
v
- lentaning tezligi, 
v
=0,1