Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti r. E. Xoliqova

2. Qoraqalpog‘istonda qishloq xo‘jaligi sohasidagi o‘zgarishlar 
 
Qoraqalpog‘istonda mehnatga layoqatli aholining asosiy qismi qishloqda 
istiqomat qiladi. Agrar sektorda ham iqtisodiy qayta qurish, bozor munosabatlariga 
o‘tish ro‘y berdi. 
1997-yil 1-yanvar holatiga respublikada 263 qishloq xo‘jalik korxonasi 
faoliyat ko‘rsatdi. Nodavlat sektorning jami ishlab chiqarilgan mahsulotdagi ulushi 
98,3 foizni tashkil etdi.
Paxta etishtirishda nodavlat korxonalarning hissasi 97,8 foizni, donchilikda 
98,1 foizni, kartoshkachilikda 99,7 foizni, sabzavotchilikda 98,8 foizni, 
polizchilikda 95,1 foizni, bog‘dorchilikda 98,5 foizni, pillachilikda 100 foizni, 
go‘sht yetishtirishda 98,9 foizni, sut va tuxum ishlab chiqarishda 99,4 
foizni, qorako‘l teri va jun etishtirishda 100 foizni tashkil etdi. 
42
Оролбўйи минтақанинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиш нуқтасига айланади.Янги Ўзбекистон, 2021 
йил 1 апрель,65-сон. 

---

156 
Dehqonchilikda ekin maydonlarining tarkibi o‘zgardi. G‘alla maydonlari 
ekin maydonlarining 35,8 foizini tashkil etdi. Bug‘doy va kartoshka yetishtirish 3 
marta, uzum yetishtirish 4 martaga ko‘paydi. 
Qoraqalpog‘istonda dehqon fermer xo‘jaliklari tashkil etish bo‘yicha etarli 
tajriba to‘plandi. 1998 yilga kelib 1686 fermer shirkatlar uyushmalari tashkil etildi. 
Ellikqal’a tumanida mavjud 14 ta jamoa xo‘jaliklari dehqon-fermer xo‘jaliklari 
uyushmasiga aylantirildi. Dehqonlarga meros qilib qoldirish huquqi bilan yerlar 
uzoq muddatga ijaraga berildi. Lekin Qoraqalpog‘istonda ana shu tajribani 
ommalashtirishga mutlaqo e’tibor berilmadi. 
1992- yili Qoraqalpog‘iston Respublikasi tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi 
tashkil etildi. 1992-2000-yillarda Jahon banki, Yevropa rivojlantirish banki va 
boshqa firmalar bilan 100 dan ortiq shartnomalar tuzildi. 
Respublikada 303 dan ortiq qo‘shma korxonalar faoliyat ko‘rsatmoqda.
Qoraqalpog‘iston Respublikasining tashqi savdodagi asosiy sheriklari Rossiya, 
AQSH, Janubiy Koreya, Shveytsariya, Niderlandiya hisoblanadi. 
Asosan paxta tolasi, toladan olinga mahsulotlar, qayta ishlangan 
neft mahsulotlari, buyan tomirlari sotiladi. Eksport qilingan tovarlar hajmi 1996 
yilda 122,9 mln dollarga teng bo‘ldi. G‘arb mamlakatlariga eksport qilingan 
xomashyo 113,6 mln dollarni tashkil etdi. Paxta tolasi jami eksport 
mahsulotlarining 95 foizini tashkil etdi. 
Tashqi savdo oborotida importning salmogi 1996 yilda 46,2 foizni tashkil 
qildi. Import mahsulotlari tarkibiga asosan xalq iste’mol mollari, qora va rangli 
metallar, oziq-ovqat mahsulotlari kiradi.
Yaqin xorijiy mamlakatlardan asosan shakar, bug‘doy, mashina va jihozlar, 
agregatlar va 
ularning 
ehtiyot qismlari, 
quvurlar, 
avtomashinalar, 
ishlab 
chiqarishni komplektlovchi 
materiallar 
keltirildi. 
Lekin 
respublikaning 
imkoniyatlaridan to‘la foydalanilmayapti. Masalan, 1999-yili respublika 
hududida 70 ga yaqin foydali qazilma konlari aniqlandi. 
Mustaqillik yillarida respublikada ijtimoiy sohalar rivojlanishiga e’tibor 
kuchaydi. Qoraqalpog‘iston Respublikasi aholi punktlarini elektrlashtirish 
to‘la hal qilindi. Aholini toza ichimlik suvi bilan ta’minlash darajasi 59,5 foizga 
yetdi. 1992-1996 yillarda Tuyamo‘yin suv omboridan respublika aholi punktlariga 
2 ming 885 km vodoprovod tarmog‘i olib kelindi. 4057,5 km gaz tarmoqlari 
o’tkazildi va tabiiy gaz bilan ta’minlash 85,4 foizni, shu jumladan shaharda 99,4 
foizni, qishloqda 72,4 foizni tashkil etdi. Ko‘plab sog‘liqni saqlash obyektlari, 
kasalxonalar, poliklinikalar, tug‘ruqxonalar va turar-joy binolari qurildi. 
Mustaqillikning ilk yillaridanoq hukumatimizning fermer xo‘jaliklarini 
tashkillashtirishga e’tibor qaratgani tufayli boshqa sohalar qatori qishloq xo‘jaligi 
sohasida ko‘plab ijobiy yutuqlarga erishildi. 
Qishloq xo‘jaligi yerlarining uzoq muddatli ijara mulki qilib berilishi va 
qishloqda bozor munosabatlarining joriy qilinishi fermer xo‘jaliklarini 
shakllantirish hamda rivojlantirishning eng muhum omil va asosi bo‘ldi. 
Ushbu 
fermer 
xo‘jaliklarining 
qishloq 
xo‘jaligi 
mahsulotlarini 
yetishtirishdagi ulushi 99,5 foizni tashkil qiladi. 

---

157 
O‘zbekiston Respublikasining «Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini 
davlat tomonidan nazorat qilish to‘g‘risida»gi qonuniga muvofiq, fermer 
xo‘jaliklarining moliya-xo‘jalik faoliyatini rejali tekshirishlar ko‘pi bilan 4 yilda 
bir marotaba amalga oshirilishi, yangi tashkil etilgan fermer xo‘jaliklarining 
moliya-xo‘jalik faoliyatini ular davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan paytdan e’tiboran 
ikki yil mobaynida rejali tekshirishlardan o‘tkazilishi mumkin emasligi belgilab 
berildi. 
Bundan tashqari, fermer xo‘jaliklariga soliq va boshqa imtiyozlarni berish 
bo‘yicha amaldagi qonun hujjatlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritildi. 
Bunda paxta xomashyosini yig‘ib olish bo‘yicha mavsumiy qishloq xo‘jaligi 
ishchilarining daromad solig‘idan ozod etilishi; 
-tomchilatib sug‘orish tizimini joriy qilgan yuridik shaxslar tegishli yer 
uchastkasiga nisbatan 5 yil muddatga yagona yer solig‘ini to‘lashdan ozod etilishi; 
-fermer xo‘jaliklari manfaatlarini ko‘zlab da’vo arizalarini taqdim etish, 
sudga davlat boji to‘lamasdan shikoyat qilish huquqi berildi. 
Bugungi kunda Respublikada 5430 ta fermer xo‘jaliklari mavjud bo‘lib, 
shundan paxta-g‘allachilikda 3682 ta fermer, sabzavot va polizchilikda 321ta 
fermer, chorvachilikda 377 ta fermer, bog‘ va uzumchilikda 514 ta fermer, g‘alla 
va sabzavotchilikda 326 ta fermer va 210 ta fermer xo‘jaliklari boshqa 
yo‘nalishlarda ish bilan band. 
2016-yil 
Qoraqalpog‘iston Respublikasida ko‘p tarmoqli fermer 
xo‘jaliklarini rivojlantirish bo‘yicha manzilli Dasturi qabul qilindi. 
Dasturga asosan Respublika bo‘yicha jami 748 ta fermer xo‘jaliklarini ko‘p 
tarmoqli fermer xo‘jaligiga aylantirish nazarda tutilib, amalda joriy yilning iyul 
oyiga qadar tashkil etilgan ko‘p sohali fermer xo‘jaliklari soni 433 ta hamda ko‘p 
sohali faoliyat uchun ajratilgan imtiyozli kreditlar soni 429 ta fermer xo‘jaliklariga 
248 gektar yer maydoniga 2535,0 mln so‘m amalda ajratildi. 
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi 
mutaxassislari va Adliya vazirligi xodimlari ta’kidlaganidek, barcha 
kategoriyadagi xo‘jaliklarida 11 ming 111 gektarga sabzavot, 9508 gektarga poliz, 
5325 gektarga kartoshka ekilib, to‘liq navlar olindi.
Bundan tashqari, 247 gektar maydonda yangi intensiv bog‘lar, 247 gektarda 
tokzorlar yaratildi. Ushbu maydonlarga 123,5 ming dona meva, 296,4 ming dona 
tokzor navlari ekildi. Shu bilan birga 118 gektar maydondagi eski bog‘da, 65 
gektar tokzorlarning rekonstruksiya ishlari olib borildi. Bugungi kunga qadar 6778 
gektar bog‘ning, 1268 gektar tokning qator oralariga sabzavot ekinlari ekilib, 
oziqlantirish ishlari olib borilmoqda. 
Fermer xo‘jaliklari ishlarining samaradorligini oshirish va ularga shart-
sharoitlar yaratish, ekin maydonlardan maqsadli foydalanish bo‘yicha barcha 
tumanlarda yer maydonlarini optimallashtirish ishlari olib borilib, to‘liq 
inventarizatsiyadan o‘tkazildi. 
Shuning natijasida meva-sabzavot yetishtirishda 321 ta fermer xo‘jaligiga 
1467 gektar, bog‘dorchilik va tokzorchilikka ixtisoslashgan 514 ta fermer 
xo‘jaligiga 1510 gektar, bundan tashqari sabzavot-g‘alla yetishtirish bo‘yicha 

---

158 
yangidan tashkil etilgan 326 ta fermer xo‘jaliklariga 4532 gektar yer maydonlari 
ajratilib berildi. 
Bugungi 
kunda meva-sabzavot 
mahsulotlarini yetishtirishuvchi, 
tayyorlovchi va eksport etuvchi korxonalar bilan «O‘zagroeksport» ixtisoslashgan 
tashqi savdo kompaniyasi o‘rtasida shartnomalar tuzish ishlari to‘liq tamomlandi. 
Rossiya Federatsiya va Qozog‘iston Respublikasiga meva-sabzavot mahsulotlar 
eksport etish bo‘yicha shartnomalar tuzildi.
Bugungi fermer xo‘jaliklari qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirish bilan 
chegaralanib qolmasdan, uni qayta ishlashni ham yo‘lga qo‘ymoqda. Natijada 
qishloq joylariga sanoatni olib kirishga, aholi bandligini ta’minlashga, eng muhimi, 
ichki iste’mol bozorini sifatli oziq-ovqat mahsulotlari bilan to‘ldirishga salmoqli 
hissa qo‘shmoqda. 
Ayniqsa, keyingi ikki yarim yil ichida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 
Sh.M.Mirziyoyev tomonidan qabul qilingan, mamlakatimizning ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanishining barcha yo‘nalishlarini belgilaydigan Farmon va Qarorlari, ularning 
faol ijrosi xalqimizning turmush tarzini butunlay o‘zgartib yubordi. Avvalombor, 
inson va uning manfaatlarini ko‘zlab olib borilayotgan islohotlarning natijasi 
yurtimizdagi har bir fuqaroning baxtli va obodon turmushi, o‘ziga va yurt 
kelajagiga bo‘lgan mustahkam ishonchida ko‘rinmoqda. 
Barcha eski uylar o‘rniga yangi, milliy loyihalar asosida qurilayotgan 
ko‘rkam binolar, so‘lim va go‘zal hiyobonlar, hatto, qishloqlarimizning, 
mahallalarimizning alohida «Obod qishloq», «Obod mahalla» dasturlari asosida 
yangi qiyofa kasb etayotganligi Prezidentimiz yaratib berayotgan imkoniyatlar 
samarasidir. 
Bulardan tashqari, bugungi kunda Qoraqalpog‘iston Respublikasida keng 
ko‘lamli qurilish-obodonlashtirish ishlari ham amalga oshirilmoqda.