Исследование в XXI веке декабрь, 2022 г 728 dastlabki va keyingi merkantilizm davrlari orasidagi munosabat

часть
1
 
«
Новости
образования
: 
исследование
в 
XXI 
веке
»
декабрь
, 2022 
г 
730 
T.Man 1630-yilda «Angliyaning tashqi savdodagi boyligi yoki boylikni tartiblash 
sifatidagi tashqi savdo balansi» asarini yozdi. Unda muallif pul muomalasini qat‘iy tartibga 
solish zararli ekanligini, pul foyda keltirishi uchun doimo harakatda bo’lishini, pulning 
chetga erkin chiqarilishi kerakligini, busiz tashqi savdoni risolidagidek rivojlantirib 
bo’lmasligini qayd qilib o’tadi.
Tomas Man fikri bo’yicha, boylikning manbayi faqat tashqi savdo hisoblanadi, bunday 
boylikka «har yili xorijliklardan xarid qilgan summadan ko’ra, ularga ko’proq sotish» yo’li 
bilan erishiladi. U chetga faqat tayyor mahsulot chiqarishni, isrofgarchilikka qarshi qattiq 
kurashishni, qimmatbaho xorijiy tovarlarni iste‘mol qilishdan o’zini tiyishni tavsiya etadi.
Albatta ikkala merkantilizmning ham bir-biridan farq qiluvchi jihati bisyor, lekin ikkala 
ta’limot ham klassik iqtisodchilar tomonidan tanqid qilinadi va qoralanadi. 
Adam Smit o’zining ― ”Xalqlar boyligining tabiati va sabablari to’g’risida tadqiqot” 
asarining 4-kitobida merkantilistlar nazariyasi va siyosatini keskin rad etgan, unda Adam 
Smit Tomas Manni merkantilistlar lideri sifatida keltirib o’tgan. Bundan tashqari Tomas 
Man rahbarlik qilgan Ost-Indiya kompaniyasi ham ulkan tanqidlarga uchragan.
Angliyada esa merkantilizm, iqtisodiy tarixdan ma‘lumki, Fransiyaga nisbatan ancha 
”unumli” bo’ldi. XVII asrdagi savdo va sanoat sohasida bu mamlakatning proteksionizm 
siyosatidagi asosiy yutuqlari odatda, Ost-Indiya kompaniyasi rahbarlaridan biri Tomas Man 
nomi bilan bog’lab tushuntiriladi. Shu narsa ham ma‘lumki, aynan Angliyada merkantilizm 
bilan bo’lgan g’oyaviy kurash natijasida eng muhim nazariy xulosalar ishlab chiqildi va ular 
A.Smit, D.Rikardo, T.Maltus, J.S.Mill va boshqalarning asarlarida o’z aksini topdi. 
XVII asrda esa merkantilizm iqtisodiy ta’limotida yemirilish boshlandi va endilikda 
uning o’rnini klassik iqtisodiy maktab egallay boshladi. Bu hodisa esa merkantilizmning 
iqtisodiy ta’limotining nihoyasi bo’ldi. 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 
1.
D.S.Jumanov , Z.G.Allaberganov ”Iqtisodiy ta’limotlar tarixi” (o’quv qo’llanma) 
Toshkent ”Iqtisod-Moliya” 2017 
2.
Sh.H.Tashmatov, X.S.Asatullayev, Z.G.Allaberganov ”Iqtisodiy ta’limotlar tarixi” 
Toshkent ”Iqtisod-Moliya” 2019 
3.
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) 
4.
History of economic thought. Harry Landreth, David C. Colander