Исследование в XXI веке февраль, 2023 г 212 turli yosh davrlarida shaxsning psixologik xususiyatlari
Yüklə 55,71 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
часть 1 « Новости образования : исследование в XXI веке » февраль , 2023 г 214 biologik mayllar yoki instinktlardan kelib chiqadi. Birinchi navbatda, jinsiy maylga bog`liqdir. Bunday biologizatorlik omillari inson xulqini belgilovchi birdan bir mezon yoki betakror turtki rolini bajara olmaydi. Biogenetik nazariyaning qarama-qarshi ko`rinishi sotsiogenetik nazariyadir. Bu nazariyada shaxsda ro`y beradigan o`zgarishlarni jamiyatning strukturali ijtimoiylashish usullari, atrofdagi odamlar o`zaro munosabat vositalari asosida tushuntiriladi. Ijtimoiylashish nazariyasiga ko`ra inson biologik tur sifatida tug`ulib, hayotdagi ijtimoiy shart-sharoitlarning bevosita ta`sir ostida shaxsga aylanadi. G`arbning eng muhim nazariyalaridan biri - rollar nazariyasidir. Bu nazariyaga ko`ra jamiyat o`zining har bir a`zosiga status deb nomlangan xatti-harakatning barqaror usullari majmuasini yaratadi. Inson ijtimoiy muhitda bajarishi shart bo`lgan maxsus rollar uning xulq-atvorida, boshqalar bilan munosabatida sezilarli iz qoldiradi. Hozirda individual tajriba va bilimlarni o`zlashtirish nazariyasi keng tarqalgan. Mazkur nazariyaga binoan, shaxsning hayoti va voqelikka munosabati, ko`nikmalarni egallashi va bilimlarni o`zlashtirishi qo`zg`atuvchining barqarorligiga bog`liq. K.Levin tavsiya qilgan fazoviy zarurat maydoni nazariyasi o`z davrida muhim ahamiyat kasb etgan. K.Levin nazariyasiga ko`ra, shaxsning xulqi psixologik kuch vazifasini o`tovchi ishtiyoq, maqsad boshqarilib turadi. Bu kuchlar fazoviy zarurat maydonining ko`lami va tayanch nuqtasiga yo`nalgan bo`ladi. Yuqorida ifodalangan har bir nazariya shaxsning ijtimoiy xulqini o`zgalar uchun yopiq yoki maxfiy muhitning xususiyatlardan kelib chiqqan holda tushuntiradi, bunda u odam xohlashi yoki xohlamasligidan qat`iy nazar mazkur sharoitga moslashmog`i zarur degan qoidaga amal qiladi. Menimcha. barcha nazariyalarda inson hayotining ijtimoiy-tarixiy, obyektiv shart- sharoitlari mutlaqo e`tiborga olinmagan. Hozirgi psixologiyaning yirik vakili A.V.Petrovskiy inson kamolotiga, shaxsning tarkib topishiga sotsial-psixologik nuqtai nazardan yondashib, yosh davrlarining o`ziga xos tasnifini yaratdi. A.V.Petrovskiygacha psixologlar shaxsning bir tekis kamol topishini o`rgangan bo`lsalar, u shaxs shakllanishining prosotsial (ijtimoiy qoidalarga muvofiq) va asotsial (aksi ijtimoiy) bosqichlari ham bo`lishi mumkinligini isbotlab berishga harakat qiladi. Shaxsning kamol topishi uchta makrofazadan iboratligini qayd etib: birinchisi – bolalik davriga to`g`ri kelishini, unda ijtimoiy muhitga moslashish ko`nikish (adaptatsiya) ro`y berishini; ikkinchisi – o`smirlarga xos individuallashish; uchinchisi – o`spirinlikda ya`ni yetuklikka intilish davrida o`ziga xos holatlarni muvofiqlashtirish (birlashtirish) xususiyatlaarini paydo bo`lishini namoyon qiladi. D.I.Feldshtsin bolaning ijtimoiy o`sishdagi jamiyatga munosabatini asosiy va oraliq munosabatlarga ajratadi. Bolada jamiyatga munosabatning shakllanishi, ijtimoiylashuv, individuallashuvning tarkibiy qismlarini egallash va bir davrdan ikkinchi davrga o`tish orqali amalga oshadi. Asosiy munosabat – insonning kamol topishida keskin siljish nuqtalari paydo bo`lishi, ichki sifat o`zgarishlari vujudga kelishi va yangi xislatlar tarkib topishining mahsulidir. Shuni alohida ta`kidlash kerakki, D.I.Feldshtsinning yosh davrlariga ajratish nazariyasi ontogenezdagi barcha psixologik holat va fazilatlarni ifodalash imkoniyatiga ega emas, ammo u ta`lim- tarbiyaning sifatini oshirishga ijobiy ta`sir ko`rsatishi bilan amaliy ahamiyat kasb etadi. |