Issn №2078 6042 azərbaycan respublikasi кənd тəSƏRRÜfati naziRLİYİ аqrar elm məRKƏZİ

Cədvəl 3.

Pərakəndə ticarət dövriyyəsinin makrostrukturu [2]

Göstəricilər	2005	2010	2011	2011-ci il, % 2005-ci ilə
Pərakəndə ticarət dövriyyəsinin həcmi, mlyn.manatla	4548,2	13261,7	15880,3	3,5 d
O cümlədən: ərzaq malları	2966,5	8378,3	9456,2	3,2 d
qeyri- ərzaq malları	1581,5	4883,4	6424,2	4,1 d
Pərakəndə ticarət dövriyyəsinin indeksləri, əvvəlki ilə nisbətən, faizlə	113	108,8	110,2	-
O cümlədən: dövlət mülkiyyəti	99,3	103,5	92,2	-
O cümlədən: ərzaq malları	110,5	107,1	102,2	-
qeyri- ərzaq malları	119,5	113,8	128,2	-

Qeyd etmək lazımdır ki, respublikanın pullu xidmətlər sferasında da mühüm irəliləyişlər baş vermişdir (bax, cədvəl 4). 2005-2011-ci illər ərzində əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin həcmi 960,7 mln. manatdan 5332,4 mln. manata qədər və ya 5,5 dəfə artmışdır, o cümlədən, hüquqi şəxslər üzrə 669,9 mln.manatdan 4096,1 mln.manata qədər və ya 6,1 dəfə, adam başına düşən məbləğ – 114,6 manatdan 589 manata qədər və ya 5,1 dəfə artmışdır.

Tədqiq edilən dövr ərzində məişət xidmətlərinin həcmi 210,4 mln.manatdan 662,0 mln.manata qədər və ya 3,1 dəfə, ictimai iaşə dövriyyəsi isə 74,0 mln.manatdan 565,5 mln.manata qədər və ya 7,6 dəfə artmışdır.

Cədvəl № 4

Əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin və iaşənin əsas göstəriciləri [2]

Göstəricilər	2005	2010	2011	2011-ci il, % 2005-ci ilə
Əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin həcmi, mlyn.manatla	960,7	4724,5	5332,4	5,5 d
Ondan: Hüquqi şəxslər üzrə	669,9	3680,3	4096,1	6,1 d
əvvəlki ilə nisbətən, %	126,1	110,8	107,8	-
Ondan: Hüquqi şəxslər üzrə	129,8	107,6	106,3	-
Hər tərəfə pullu xidmətlərin həcmi, manatla	114,6	528,8	589,0	5,1 d
Məişət xidmətlərin həcmi, mlyn.manatla	210,4	610,7	662,0	3,1 d
əvvəlki ilə nisbətən, %	124,5	108,8	106,7	-
İaşə dövriyyəsinin ümumi həcmi, mlyn. manatla	74,0	417,8	565,5	7,6 d
əvvəlki ilə nisbətən, %	126,1	116,3	132,6	-

Ancaq artıq qeyd edildiyi kimi, bazar proseslərinin və ticarətin idarə edilməsi texnologiyası ərazi aspektləri (regional) üzrə pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin tədqiqatlarına daha dərindən əks etdirilir.

2. İnzibati rayonlar və onların əmtəə dövriyyəsi. Hazırkı dövrdə respublikanın ərazi bölgüsü 11 iqtisadi rayondan ibarətdir, bu rayonların əhalisinin sayı və sıxlığı cədvəl 5-də göstərilmişdir.

Cədvəl 5.

Azərbaycan Respublikasının iqtisadi və inzibati rayonların əhalinin

sayı və sixlığı [3]

	01.01.2011-ci il vəziyyətinə əhalinin sayı min nəfər (%)		01.01.2011-ci il tarixinə əhalinin sıxlığı (1 kv.km, nəfər)
Ölkə üzrə	9111,1	100	105
Bakı	2092,4	23,0	982
Abşeron i – r	522,8	5,7	159
Gəncə-Qazax i – r	1191,7	13,1	95
Şəki-Zaqatala i – r	575,3	6,3	64
Lənkəran i – r	843,2	9,2	139
Quba-Xaçmaz i – r	498,4	5,5	72
Aran i – r	1834,0	20,1	86
Yuxarı-Qarabağ i – r	624,1	6,8	86
Kəlbəcər-Laçın i – r	231,3	2,5	36
Dağlıq Şirvan i – r	287,8	3,1	47
Naxçıvan i – r	410,1	4,5	74

Cədvəldən göründüyü kimi, respublika əhalisi və onun sıxlığı iqtisadi rayonlar üzrə qeyri-bərabər paylanmışdır.

Buradan belə çıxır ki, regionlarda satışın idarə edilməsi texnologiyasının xüsusiyyətlərini müəyyən etmək məqsədilə iqtisadi rayonlar üzrə pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin paylanmasını daha dərindən tədqiq etmək lazımdır.

Qeyd etmək lazımdır ki, hazırkı dövrdə Azərbaycan Respublikasında pərakəndə əmtəə dövriyyəsi və pullu xidmətlərin həcminin fiziki indeksi göstəricisi ölkənin bütün regionları üzrə müsbət irəliləyişlərdən xəbər verir¹ (bax, cədvəl 6).

Belə ki, misal üçün, 2005-2011-ci illər ərzində bu göstərici respublika üzrə 2,01 dəfə, Bakı – 2,03 dəf, Abşeron i-r – 2,05 dəfə, Aran i-r – 2,0 dəfə, Naxçıvan i-r – 2,5 dəfə və s. artmışdır.

Cədvəl 6.

İqtisadi regionlar üzrə pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin və pullu xidmətlərin 2005-ci ilə nisbətən fiziki həcm indeksləri [3]

	2006	2007	2008	2009	2010
Ölkə üzrə	118,4	140,8	167,2	183,8	201,1
Bakı	118,8	141,7	169,4	185,9	203,0
Abşeron i – r	117,8	144,8	180,8	200,0	215,0
Gəncə-Qazax i – r	117,8	141,8	161,3	179,1	193,3
Şəki-Zaqatala i – r	117,0	138,1	160,5	170,6	186,0
Lənkəran i – r	117,4	137,0	154,3	164,9	180,8
Quba-Xaçmaz i – r	117,4	137,6	165,0	186,2	204,6
Aran i – r	118,0	140,6	167,1	183,3	200,0
Yuxarı-Qarabağ i – r	117,8	129,4	150,8	157,2	166,8
Kəlbəcər-Laçın i – r	-	-	-	-	-
Dağlıq Şirvan i – r	117,6	138,3	170,2	184,1	200,5
Naxçıvan i – r	123,0	140,7	178,8	211,8	253,5

Ancaq, respublika regionları üzrə pərakəndə əmtəə dövriyyəsi və pullu xidmətlərin həcminin ümumi təhlili onların paylanmasının qeyri-bərabərliyindən xəbər verir (bax, cədvəl 7). Əhəmiyyətli dərəcədə pay Bakının (53,81%), Gəncə-Qazax i.r-nun (8,95%) və Aran i.q-nun (13,25%) payına düşür.

Eyni zamanda bu göstərici üzrə Bakı (0,31), Abşeron i.r. (0,29), Quba-Xaçmaz i.r. (0,1) və Naxçıvan i.r. (0,69) üzrə də müsbət irəliləyişlər müşahidə olunur.

Cədvəl 7

Pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin və pullu xidmətlərin iqtisadi rayonlar

üzrə xüsusi çəkisi [3]

	2006	2007	2008	2009	2010	2006-2010, (+; -)
Ölkə üzrə	100	100	100	100	100	-
Bakı	53,5	53,66	53,97	53,89	53,81	0,31
Abşeron i – r	3,87	4,0	4,21	4,23	4,16	0,29
Gəncə-Qazax i – r	9,27	9,38	8,98	9,07	8,95	-0,32
Şəki-Zaqatala i – r	4,21	4,18	4,08	3,95	3,94	-0,27
Lənkəran i – r	5,95	5,84	5,53	5,38	5,39	-0,56
Quba-Xaçmaz i – r	3,61	3,56	3,59	3,69	3,71	0,1
Aran i – r	13,29	13,32	13,31	13,29	13,25	-0,04
Yuxarı-Qarabağ i – r	1,16	1,07	1,05	1,0	0,97	0,19
Kəlbəcər-Laçın i – r	-	-	-	-	-	-
Dağlıq Şirvan i – r	1,89	1,87	1,94	1,91	1,9	0,01
Naxçıvan i – r	3,24	3,12	3,33	3,59	3,93	0,69

Regional pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin pullu xidmətlər dövriyyəsini nəzərə almadan (ictimai iaşə daxil edilir) təhlili zamanı bir qədər fərqli mənzərə müşahidə olunur (bax, cədvəl 8).

2006-2010-cu illər ərzində pərakəndə əmtəə dövriyyəsi üzrə müsbət irəliləyişlər Abşeron (0,17), Quba-Xaçmaz (0,2), Aran (0,52) və Naxçıvan (1,04) kimi iqtisadi rayonlar üzrə müşahidə olunur.

Bütün bunlar ondan xəbər verir ki, pərakəndə əmtəə dövriyyəsi göstəricisi (pərakəndə əmtəə dövriyyəsi və pullu xidmətlərin ümumi həcmi göstəricisindən fərqli olaraq) ölkə regionları üzrə daha müsbət inkişaf istiqamətinə malikdir.

Cədvəl 8.

Pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin iqtisadi rayonlar üzrə xüsusi çəkisi (ictimai iaşə daxil edilməklə), faizlə [3]

	2006	2007	2008	2009	2010	2006-2010, (+; -)
Ölkə üzrə	100	100	100	100	100	-
Bakı	50,4	49,57	50,04	49,56	49,6	-0,8
Abşeron i – r	4,14	4,36	4,35	4,42	4,31	0,17
Gəncə-Qazax i – r	9,86	9,98	9,5	9,58	9,38	-0,48
Şəki-Zaqatala i – r	4,53	4,6	4,52	4,38	4,35	-0,18
Lənkəran i – r	6,35	6,4	6,06	5,97	5,98	-0,37
Quba-Xaçmaz i – r	3,88	3,91	3,96	4,06	4,08	0,2
Aran i – r	14,12	14,49	14,5	14,67	14,62	0,52
Yuxarı-Qarabağ i – r	1,24	1,18	1,15	1,1	1,06	-0,18
Kəlbəcər-Laçın i – r	-	-	-	-	-	-
Dağlıq Şirvan i – r	2,03	2,09	2,18	2,16	2,13	0,1
Naxçıvan i – r	3,47	3,42	3,74	4,1	4,51	1,04