Issn №2078 6042 azərbaycan respublikasi кənd тəSƏRRÜfati naziRLİYİ аqrar elm məRKƏZİ

Cədvəl 1.

«Baza göstəricilər sistemi və onlar üçün vahid əhəmiyyətlilik səviyyəsinin müəyyən olunması qaydası» işçi sənədi

Sıra №-si	Baza göstəricisinin adı	Baza göstəricisinin kəmiyyəti, min man	Xüsusi çəkisi,%	Əhəmiyyətlilik dərəcəsinin kəmiyyəti, min man
1	İnvestisiya proqramının yekunları üzrə malların (məhsul iş, xidmət) satışın- dan pul gəlirinin (netto) artımı	8700	6,0	522
2	İnvestisiya proqramının yekunları üzrə satışdan mənfəətin artımı	+ 2500	4,0	100
3	Kommersiya təşkilatının investisiya xərcləri	+ 4200	2,0	84
4	İnvestisiya proqramının yekunları üzrə balansın valyutasının dəyişməsi	+3500	2,0	70
5	İnvestisiya proqramının yekunları üzrə xalis aktivlərin dəyişməsi	+ 1800	8,0	144
	YEKUNU:	20700	-	850

B) aşağı kəmiyyət orta səviyyədən 58,5 % [179-70) :170 × 100%] təşkil edir;

C) yuxarı kəmiyyətin orta səviyyədən kənarlaşması 207,1% [(522-170):170 100 %] təşkil edir;

D) daha çox və az kənarlaşma müşahidə olunan baza göstəriciləri kənarlaşdırılır, qalan göstəricilər üçün əhəmiyyətlilik dərəcəsinin orta çəki kəmiyyəti hesablanır – 3,9 % [(144+100+84):(1800+2500+4200) ∙ 100 %];

Alınmış kəmiyyət əhəmiyyətliliyin vahid səviyyəsi kimi nəzərdən keçirilir.

İnvestisiya fəaliyyətinin idarəetmə uçotu çərçivəsində auditor riski təşkilatın və ya onun ayrı-ayrı bölmələrinin investisiya fəaliyyətinin səmərəliliyinin planlaşdırılan göstəricilərinə nail olmaq üçün investisiya proqramı üzrə tədbirlərin məqsədəuyğunluğunun auditor tərəfindən təsdiq olunması riski kimi alına bilər. Qeyd edək ki, sözügedən auditor riskinin dörd komponentdən ibarət olmasını əsaslandırılmış hesab etmək olar:

- kommersiya təşkilatının investisiya fəaliyyətinin həyata keçirilməsinin daxili və xarici şəraitinin düzgün qiymətləndirilməməsi riski (RQ). Bu növ risk təşkilatın real maliyyə vəziyyətinin, daxili və xarici amillərin investisiya fəaliyyətinə təsirinin müəyyən edilməsi zamanı səhvin olması ehtimalını səciyyələndirir. Qiymətləndirmə düzgün aparılmadıqda qeyri-səmərəli investisiya proqramının işlənib hazırlanması ehtimalı yüksəkdir;

- qeyri-səmərəli invetisiya proqramının hazırlanması riski (RQİ). Bu risk hətta investisiya obyektləri və resurslarının real qarşılıqlı əlaqəsinin təmin olunması şəraitində belə konkret investisiya tədbirlərinin hazırlanması zamanı hesablamalarda səhvə yol verildiyi ehtimalını müəyyən edir. Məzmununa görə düzgün olmayan təkliflərin həyata keçirilməsi kommersiya təşkilatının fəaliyyəti üzrə planlaşdırılmış göstəricilərin əldə edilməsini təmin etmir;

- kommersiya təşkilatının rəhbərliyi tərəfindən əsas investisiya proqramlarının yerinə yetirilməməsi riski (RTY). Bu növ risk investisiya proqramının yerinə yetirilməsinin keyfiyyəti və müddəti üzrə idarə heyətinin fəaliyyətində elə səhvlərin buraxılması ehtimalını səciyyələndirir ki, həmin səhvlər investisiya proqramının həyata keçirilməsi üzrə faktiki nəticələrin onların planda nəzərdə tutulmuş səviyyəsindən jiddi kənarlaşmasına səbəb ola bilər;

- ciddi kənarlaşmaların müəyyən olunmaması riski (RKM) belə bir ehtimalı səjiyyələndirir ki, investisiya proqramının səmərəliliyinin sonrakı nəzarəti prosesində auditor tərəfindən istifadə olunan auditor prosedurları nəticə etibarı ilə ciddi kənarlaşmaları və kommersiya təşkilatının rəhbərliyinin qeyri-düzgün hərəkətlərini aşkar etməyə imkan vermir.

Auditorlar investisiya fəaliyyətinin idarəetmə auditi çərçivəsində sözügedən riskləri onların qiymətləndirilməsi nöqteyi nəzərindən öyrənirlər. Bu zaman kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərindən istifadə oluna bilər. Riskin keyfiyyətcə qiymətləndirilməsi (yüksək, orta və aşağı) auditorların təcrübəsi və onlar tərəfindən tədqiqat predmeti haqda bilikləri əsasında həyata keçirilir. Fikrimizcə, kəmiyyətcə qiymətləndirməni aparmaq üçün məqbul hesab olunan auditor riskinin aşağıdakı modelindən istifadə oluna bilər.

MAR = RQ × RQİ × RTY × RKM

Burada MAR – məqbul hesab edilən auditor riskini göstərir. O, investisiya proqramının yerinə yetirilməsinin faktiki və planda nəzərdə tutulan nəticələri arasında kənarlaşmanın məqbul ehtimalı haqqında auditorların fikirlərini əks etdirir.

Beləliklə, investisiya fəaliyyətinin idarəetmə auditi kommersiya təşkilatının əməliyyat fəaliyyətinin idarəetmə auditi ilə sıx əlaqədardır, çünki, əməliyyat fəaliyyətinin öyrənilməsi prosesində onun inkişafının investisiya fəaliyyətinin əsas vəzifələrini müəyyən edən əsas istiqamətləri müəyyən oluna bilər. Belə audit prosesində təşkilatın fəaliyyət göstərdiyi xarici mühit, ilk növbədə, kapital və pul vəsaiti bazarları tədqiq olunmalıdır. Bundan başqa, müxtəlif maliyyələşdirmə mənbələrindən və pul vəsaitlərindən istifadənin səmərəliliyini qiymətləndirmək lazımdır.

ƏDƏBİYYAT
1.Audit. Dərs vəsaiti. /i.e.d., prof. V.T.Novruzovun elmi redaktəsi ilə/. Bakı. “Nağıl evi”, 2001, 502 s. 2. Abbasov İ.M. Audit. Biznes Universiteti, Bakı, 2007, 527 s. 3. Abbasov Q.Ə. İdarəetmə uçotunun təşkili prinsipləri. Monoqrafiya. Bakı, “Elm”. 2006, 375 s. 4. Kazımov R.N., Namazova C.B. Praktiki audit. Dərslik, Bakı, JBS, 2012, 246 s. 5. Аудит: учебник для вузов /В.И.Подольский, А.А.Савин, Л.В.Сотникова и др.; под ред. Проф. В.И.Подольского. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, Аудит, 2004. – 583 с. 6. Ситникова А.А. Метод операционного аудита // Аудиторские ведомости. M: 2007. - № 3. – 45 с. 7. Бычкова С.М., Растамханова Л.Н. Риски в аудиторской деятельности / под ред. проф. С.М.Бычковой. - М.: Финансы и статистика, 2003.- 416 с.
Проблемы управления аудита инвестиционной деятельности
Фараджова Д.Д.

РЕЗЮМЕ
Управленческий аудит определяется как проверка и совершенствование организации и управления хозяйственным субъектом, оценка эффективности производства и финансовых вложений. Если провести дальнейшую детализацию объекта исследования, то в рамках управленческого аудита можно выделить аудит инвестиционной деятельности. В процессе управленческого аудита инвестиционных проектов должна исследоваться внешняя среда функционирования коммерческой организации и, прежде всего, рынок капитала и денежных средств, методика которой изложена в работе.

Ключевые слова: инвестиция, управленческий аудит, аудиторский риски, значимость.
Problems of management audit of investment activity
Faradzhova D.D.

SUMMARY 
Management audit is defined as a check and improve the organization and management of business entity, the assessment of production efficiency and financial investments. If you spend any further details zationsobject of study, in the framework of audit management audit can identify investment. In the process of managingcision audit of the investment projects should be explored external environment of commercial operation of the organization and, above all, the market for equity and cash flows, the methodology of which is set out in the work.

Key words: investment, management audit, the audit risk significance.
Rəyçi:

Hacıyev H.Ə.

“Mühasibat uçotu” kafedrasının dosenti, i.e.n.

Az.ETKTİ və Tİ, Elmi Əsərləri 2013/1 səh.138-146
MALİYYƏ VƏ UÇOT
UOT 336.748.12
Инфлйасийа амилляри, онларын мцщасибат (малиййя) щесабатына тясири
Сябзялийев С.М.

АДИУ - нин «Мцщасибат учоту» мцдири,

профессор, игтисад елмляри доктору

Гулийев В.М.

АДИУ- нин «Мцщасибат учоту»

кафедрасынын досенти, и.е.н.
XÜLASƏ
Məqalədə yığcam şəkildə inflyasiya və deflyasiyanın mahiyyəti aчıqlanır, inflyasiya proseslərinin təşkilatın uzunmцddətli və qısamцddətli aktivlərinin, gəlir və xərclərinin dəyişilməsinə təsiri nəzərdən keчirilir. Иnflyasiyanın təsiri altında hesabat informasiyalarının təhrif olunmasının nəticələri təhlil edilir, aktivlərin və юhdəliklərin yenidən qiymətləndirilməsi metodlarına tənqidi qiymət verilir. Bцtцn bunlar inflyasiya prosesləri nəticəsində aktivlərin balans dəyərini dəyişikliyə uğradır. İşdə inflyasiyanın uчota və maliyyə hesabatına təsirini əks etdirmək цчцn təkiliflər əsaslandırılmış və formalaşdırılmışdır.

Aчar sözlər: iнфлйасийа, мадди активляр, ресурс, дювриййя нормасы, cari xərclər
Инфлйасийа игтисадиййаты гиймятлярин орта сявиййясинин давамлы артымындан вя милли пул ващидинин гиймятдян дцшмясиндян иряли эялян макроигтисади просесляр нятиъясиндя мейдана чыхыр. Инфлйасийа шяраитиндя бир ай юнъя алынан активя эюря инди даща бюйцк номинал мябляьдя пул юдямяк лазым эялир. Мцщасибат-малиййя учоту юзцнцн бцтцн эюстяриъилярини дяйяр ифадясиндя якс етдирир. Пулун гиймятдян дцшмяси ися мцщасибат щесабатында формалашан информасийанын тящриф олунмасына эятириб чыхарыр, онун истифадячиляриня адекват гярарлар гябул етмяйя имкан вермир.

Азярбайъан игтисадиййаты диэяр юлкялярля мцгайисядя ашаьы инфлйасийа шяраитиндя инкишаф едир. Буна бахмайараг манатын номинал дяйяриндян асылы олараг тяртиб едилян мцщасибат щесабатында мцвафиг дцзялишляр апармаг вя инфлйасийанын тясирини минимума ендирмяк лазым эялир. Малиййя Щесабатларынын Бейнялхалг Стандартлары инфлйасийа сявиййясиня уйьун гиймятлярин дяйишилмясинин учота алынмасыны вя щесабат эюстяриъиляринин дягигляшдирилмясини нязярдя тутур (МЩБС 8 «Учот сийасяти, учот гиймятляриндя дяйишикликляр вя сящвляр» вя МЩБС 29 «Щиперинфлйасийа шяраитиндя малиййя щесабатлары»). Азярбайъанын Милли Мцщасибат Учоту Стандартларында бу мягсяд цчцн ММУС 11 вя ММУС 30 нязярдя тутулмушдур.

Инфлйасийа игтисадиййатында илк дяйяря ясасян тяртиб олунан мцщасибат щесабаты тясяррцфат фяалиййятинин нятиъяляри вя тяшкилатын малиййя вязиййяти щагда реал тясяввцр йарада билмир.

Пул вясаитляри вя дебитор борълары инфлйасийанын тясири алтында юз дяйяринин бир щиссясини итирмиш олур. Кредитор борълары цзря ися якс просес баш верир.

Активлярин илк дяйяр ясасында гиймятляндирилмяси нятиъясиндя ямлакын дяйяри вя фактик хяръляр ашаьы дцшцр ки, бу да сон малиййя нятиъяляринин сахталашдырылмасына эятириб чыхарыр. Номинал эялирлярин вя мянфяятин артымына ясасян сящмдарлар вя ишчи щейяти юзляри цчцн даща йцксяк дивидендляр вя ямяк юдянишляри тяляб едирляр. Бу заман ъари активлярин итирилмяси реал факта чеврилир. Щесабат мянфяятинин артмасы верэитутма базасына бирбаша тясир эюстярир вя мянфяят верэиси цзря артыг хяръляря сябяб олур.

Дефлйасийа - орта гиймятлярин мцнтязям сурятдя ашаьы енмясидир. Беля вязиййят мцщасибат щесабатында мцвафиг дяйишикликляря эятириб чыхарыр. Мясялян, наьд вясаитляр вя дебитор борълары артмаьа доьру мейил едир. Сон дюврлярдя дефлйасийа кифайят гядяр надир щадися сайылыр, лакин онун мцщасибат учотунда якс етдирилмяси мцщасибат щесабаты информасийасында гейри-мцяййянликлярин артмасы вя гейри-расионал гярарларын гябулу иля баьлы рисклярин йцксялмяси иля нятиъялянир.

Нисбятян стабил орта гиймятляр шяраитиндя активлярин илк дяйярля гиймятляндирилмяси мцщасибат учоту цчцн приоритет сайылыр. Беля ки, щямин гиймят активлярин дяйяри вя малиййя нятиъяляри щагда етибарлы информасийа тямин едир. Инфлйасийанын дяйишилмяси шяраитиндя беля гиймятляр ямлакын дяйяринин сахталашдырылмасына, мянфяятин сцни шякилдя артырылмасына, ъари активлярин чатышмазлыьына вя диэяр мянфи щаллара эятириб чыхарыр.

Малиййя Щесабатынын Бейнялхалг Стандартлары эцълц тясир гцввясиня малик олан инфлйасийа амиллярини ашаьыдакы кими тясир едир:

 сярбяст вясаитляр онларын сащибляри тяряфиндян стабил валйутайа, йахуд етибарлы активляр шяклиндя малиййя активляриня гойулур;

 пулун дяйярини мцяййянляшдирмяк цчцн юлкянин милли валйутасы явязиня стабил хариъи валйутадан истифадя едилир;

 фаиз дяряъяляри, гиймятляр вя ямяк щаггы инфлйасийа ямсалына уйьунлашдырылыр.

Эюстярилян шяртлярин бир щиссяси республика игтисадиййаты цчцн дя характерикдир. Инфлйасийа игтисадиййатында мцщасибат учотунун илк дяйяр ясасында апарылмасынын учотунун ясас нятиъялярини нязярдян кечиряк.

Мцщасибат щесабатында ямлакын дяйяринин ашаьы дцшмяси. Ямлакын щесабат балансы тяртиб олунан ана мювъуд олан гиймяти, щесабат дюврцндя истифадя едилян сатыналма гиймятиндян баща олур. Тяшкилатын ъари дяйяри ачыг-ашкар ашаьы дцшцр, бу да тяшкилатларын бирляшмяси, юзялляшдирилмяси вя ляьви заманы долашыглыьа эятириб чыхарыр. Йадда сахламаг лазымдыр ки, мцлкиййятчи дяйишилдикдя, йахуд тяшкилат ляьв едилдикдя онун сон балансы тяртиб едиля билмяз. Бу щалда мювъуд ямлакы йа ъари базар гиймятиля, йа да мцмкцн халис сатыш гиймятиля йенидян щесабламаг лазымдыр.

Материал хяръляри вя амортизасийа айырмалары щиссясиндя хярълярин ашаьы дцшмяси майа дяйяринин ясассыз шякилдя азалмасына, мянфяятин ися артмасына сябяб олур. Верэи ися мянфяятин номинал мябляьиндян тутулур вя сон нятиъядя тяшкилатын юдямя габилиййятиня мянфи тясир эюстярир. Мянфяятин артырылмыш номинал мябляьи дивидендлярин, мювъуд олмайан щиссясинин бюлцшдцрцлмясиня эятириб чыхарыр. Бу да юзлцйцндя дювриййя активляриня тясир эюстярир вя тяшкилатын дахили инвестисийа имканларыны ашаьы салыр.

Мящсулларын майа дяйяринин ашаьы дцшмяси - тяшкилатын эялирляриндян, онун ъари хяръляринин реал мябляьинин там юдянилмямяси иля нятиъялянир. Юдянилян мябляь истещсалын йени мярщялясиндя хярълярин бцтцн комплексинин тякрарланмасына имкан йарадыр. Бунун цчцн нювбяти щесабат дюврцндя ютян дюврля мцгайисядя юдянилян пулун даща чох номинал мябляьи тяляб олунур. Тякрар истещсалын щяр бир йени мярщялясиндя дювриййя активляриня тялябат артмагда давам едир. Бу да кредитляря олан ещтийаъы кяскин артырыр, юдянишлярин лянэимяси иля мцшайият олунур, истещсалын щяъмини ашаьы салыр.

Щесаблашма ямялиййатларындан алынан эялирлярин мцхтялифлийи дя мянфи щалларла нятиъялянир. Беля ки, инфлйасийадан пул вясаитляри вя дебитор борълары кими йцксяк дювретмя габилиййятиня малик активляр юз дяйяринин бир щиссясини итирмяли олур. Мясялян, яэяр тяшкилат юзцнцн наьд пул вясаитини дювр ярзиндя сахлайырса вя бу заман гиймятлярин сявиййяси 10% артырса, онда щямин пул вясаитляриня дюврцн сонуна алынанлар, дюврцн яввялиня алынанларын йалныз 90%-ни тяшкил едяъяк. Буна мцвафиг олараг пул дахил олмаларында бир о гядяр дя мараглы олмайан тяшкилатлар сатышын щяъмини азалтмаьа вя баш вермяси эюзлянилян фяргляри гиймятин артмасы щесабына тамамламаьа ъящд эюстяряъяк. Бу, инфлйасийа амилинин тякрарланмасы демякдир.

Тяшкилатлара ъари ямялиййатлар цзря кредитор борълары даща ялверишлидир. Беля ки, инфлйасийа шяраитиндя онлар юз ющдяликлярини пулун алыъылыг габилиййятинин ашаьы дцшдцйц шяраитдя юдямиш олурлар. Тяшкилат юдяниши ня гядяр лянэидирся, пул бир о гядяр гиймятдян дцшцр вя инфлйасийа амилиндян истифадя етмяк даща ялверишли олур. Гейд олунан амил ъари ямялиййатлар цзря юдямялярин сцни сурятдя лянэидилмясиля нятиъялянир, пул тядавцлцнц зяифлядир.

Эюрцндцйц кими, мцщасибат балансында активлярин гиймятляндирилмясинин инфлйасийа васитясиля корректя едилмяси механизминин даима щярякятя эятирилмяси мцщасибат учотунун йалныз техники прийому дейилдир. Эялирлярин вя хярълярин дяйишилмяси щесабына тяшкилатын ямлакынын мянбяляринин вя дяйяринин йенидян бюлцшдцрцлмяси баш верир, микро вя щятта макро сявиййядя игтисади мцнасибятляр тянзимлянир.

Мцхтялиф истифадячиляр цчцн информасийанын тящриф олунмасы рискляри кяскин сурятдя фярглянир. Беля ки, онлар мцщасибат щесабатында верилян мялуматлары мцхтялиф ъцр дярк едирляр.

Мясялян, идаря щейяти мцщасибат щесабатынын мялуматлары ясасында мцяссисянин ямлакынын горунмасына, онун фяалиййятинин еффективлийиня гиймят верир, малиййя вязиййятини мцяййянляшдирир, гиймятляри, хяръляри, инкишаф перспективлярини планлашдырыр вя с. Инфлйасийа шяраитиндя ямлакын илк дяйярля гиймятляндирилмяси мящсулларын майа дяйярини тящриф едир, онун сатыш гиймятляриля мцгайися имканларыны щечя ендирир, тяшкилатын рентабеллийини йцксялдир. Нятиъядя тяшкилат юз малларыны ендирилмиш гиймятлярля сата, мянфяят эятирмяйян мящсулларын истещсалыны артыра биляр, дювриййя активляринин вя малиййя вязиййятинин гиймятляндирилмясиндя сящвляря йол веря биляр, инвестисийа фяалиййятинин етибарлы шякилдя планлашдырылмасы имканларыны ялдян веря, ясас вясаитлярин кющнялмясиня, дювриййя активляринин вя истещсалын щяъминин азалмасына йол веря биляр.

Инвесторлар бу вя йа диэяр тяшкилатын инвестисийа имканларына гиймят вермякля, щягигяти якс етдирмяли олан малиййя щесабатыны «бязядилмиш шякилдя» алырлар, бу да онун мязмунуна инамсызлыг йарадыр. Щесабатда хцсуси капиталын фактик дяйяри ашаьы дцшцр, тяшкилатын мянфяятлилийи, онун рентабеллийи ися яксиня артыр. Дювриййя активляринин даим азалмасы нятиъясиндя онларын чатышмайан щиссясинин тамамланмасы инвестисийаларын щесабына щяйата кечирилир. Ямлакын ендирилмиш баланс дяйяри онун щиссяляря бюлцнмякля сатылмасынын ялверишли олмасы мянзярясини йарадыр вя сон нятиъядя тяшкилатын инкишафына инвестисийа гойулушларынын гаршысыны алыр.

Эцълц инфлйасийа шяраитиндя ямлакын илк дяйярля учотунун верэи аспектляри тясялливериъи дейилдир. Тяшкилат, гиймятлярдя олан фяргляри явязлямяк цчцн онун артырылмасына ъящд эюстярир вя бунунла да верэи тутулан мянфяятин кямиййятинин артмасына шяраит йараныр. Майа дяйяринин сцни шякилдя ашаьы дцшмяси дя верэи базасынын номинал олараг артырылмасы иля нятиъялянир. Бу щал бцтювлцкдя она эятириб чыхарыр ки, фактик мянфяят верэиси тез-тез онун инфлйасийа амили иля баьлы реал кямиййятини цстяляйир.

Ейни заманда ликвид активляря мющтаъ олан тяшкилат истещсалын щяъмини ашаьы салмаг вя верэи базасыны ихтисар етмяк мяъбуриййятиндя галыр. Бундан башга, мящсулларын гиймятинин артырылмасыны мящдудлашдыран юдямя габилиййятли тяклифин щцдуду да мювъуддур. Сон нятиъядя тяшкилат мцфлисляшир, дювлят ися юзцнцн верэи юдяйиъисиндян мящрум олур.

Фактик хярълярля гиймятляндирилян щесабат эюстяриъиляринин тящриф олунмасы мцщасибат щесабатындан истифадя едянлярин мцхтялиф категорийалары цчцн гейри-адекват гярарларын ашаьыдакы рисклярини йарадыр (Ъядвял 1.).

Эцълц инфлйасийа шяраитиндя мцщасибат щесабаты эюстяриъиляринин етибарлылыьы замандан, истещсалын материал ресурсларынын сатын алынмасы иля мящсулларын (малларын) сатышы арасындакы учот дюврцнцн сцряклилийиндян асылыдыр. Алгы вя сатгы арасындакы мцвяггяти фярг ня гядяр аздырса, инфлйасийа шяраитиндя мцщасибат щесабатынын эюстяриъиляри дя бир о гядяр етибарлыдыр. Бу вя йа диэяр ямлак обйектляринин учот вахты реал тясяррцфат фяалиййятинин обйектив вязиййятиндян асылыдыр. Буна эюря дя баланс маддяляринин, мянфяят вя зярярляр щаггында щесабат маддяляринин йашы мцхтялиф олур.
Ъядвял 1.
Мцщасибат щесабатындан истифадя едянлярин мцхтялиф категорийалары цчцн гейри-адекват гярарларын рискляри

Мцщасибат щесабатындан истифадя едянляря тящрифедиъи тясирляр
Идаряедянляр	Инвесторлар	Верэи органлары
Сатыш гиймяти ендирилмишдир. Мянфяят эятирмяйян мящсуллар истещсалы давам етдирилир	Мцщасибат щесабаты щягигятдя олдуьундан даща «йахшы» информасийа тягдим едир	Реал мянфяят явязиня верэийя ъялболунма базасынын йцксялдилмяси баш верир
Майа дяйяри сатышдан алынан эялирля мцгайися олуна билмир	Хцсуси капиталын ашаьы дцшмяси, рентабеллийин йцксялдилмяси. Инвестисийа олунан капитала мянфяят нормасы чашгынлыг йарадыр	Хцсуси капитал щиссясиндян мянфяят верэисинин эютцрцлмяси
Ямлакын дяйяри ашаьы салынмышдыр	Тяшкилатын хцсуси капиталынын кифайят гядяр йыьылмамасы	Верэиляр цзря юдянилмямяляр, тяшкилатын даьылмасы, верэи юдяйиъиляринин итирилмяси

Гярб аналитикляринин гянаятиня эюря пул вясаитляри кими маддялярин йашы эцнля, дебитор вя кредитор борълары – щяфтялярля, истещсалат ещтийатлары – айларла вя ясас вясаитляр цзря ися иллярля щесабланыр.

Щиперинфлйасийа шяраитиндя гиймятин орта сявиййясиндяки дяйишиклийин нятиъясинин мцщасибат щесабатында якс етдирилмяси ямяк тутумлудур вя техники ъящятдян мцряккяб ишдир. Мцщасибат учотунда бцтцн дахил олан мадди вя гейри-мадди активляр сатыналманын илк дяйяриля якс етдирилир, тезликля ися гиймят сявиййясинин йцксялмяси нятиъясиндя тящриф олунур. Гиймятлярин орта сявиййясинин артым индексинин Статистика Комитяси тяряфиндян дяръ олунмасы бир гайда олараг лянэийир. Щалбуки йаранан вязиййятдян чыхмаг цчцн тякрар щесабат гиймятлярин артым индекси щаггында рясми мялумат алындыгдан сонра тяртиб едиля биляр. Одур ки, бу гябилдян олан дяйишикликлярин иллик щесабата ялавялярдя юз яксини тапмасы практикасы эениш йайылмышдыр.

Щиперинфлйасийа шяраитиндя гиймятлярин орта сявиййяси о гядяр сцрятля дяйишиклийя мяруз галыр ки, дяйярлярин мцщасибат учотуну вя фактик хяръляри щяр щансы бир алтернатив системдян истифадя етмякля тамамиля дяйишдирмяк зяруряти мейдана чыхыр. Мцтяхяссислярин тяклиф етдийи вариантлар щялялик бирмяналы нятиъяляр вермир. Вязиййятдян ян садя чыхыш йолу бялкя дя ФИФО вя ЛИФО методлары ясасында гиймятляндирмянин тятбиги щесаб олуна биляр. Лакин бу методлар йалныз материал дювриййя активляринин (активлярин щамысына дейил, йалныз бир щиссясиня) гиймятляндирилмясиндя эениш йайылмышдыр. Вахта эюря биринъи алынанларын майа дяйяри цзря методдан (ФИФО) истифадя инфлйасийанын истещсал ещтийатларынын баланс дяйяриня тясирини ашаьы салыр, лакин малиййя нятиъясиня тясирини артырыр. Вахта эюря сонунъу алынанларын майа дяйяри цзря методдан (ЛИФО) истифадя якс нятижяляря эятириб чыхарыр. Щяр ики метод инфлйасийанын зяиф тясири нятиъясиндя юзцнц доьрултса да инфлйасийанын йцксяк тясирини тянзимлямяк вя якс етдирмяк цчцн йарамыр. Бцтцн щалларда активлярин даима йенидян гиймятляндирилмяси, сцрятли амортизасийа, бярпа дяйяри цзря хярълярин учоту, балансын пул маддяляринин гиймятдян дцшмясинин хцсуси учоту, дяйярин, фактик хярълярин вя мянфяятин алтернатив мцщасибат учотунун диэяр методларындан истифадя едилмяси зярурилийини йарадыр.