Issn 2223-1617 azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi

AMEA Botanika Ġnstitutunun elmi əsərləri, 2015-ci il, XXXV cild
 
 
 
108 
 
DIOSPEROS LOTUS L. VƏ DIOSPEROS KOKI L. BĠTKĠLƏRĠNĠN XĠNOĠD 
BĠRLƏġMƏLƏRĠNĠN TƏDQĠQĠNƏ DAĠR 
 
A.Ş.Şixiyev 
AMEA Botanika İnstitutu 
 
Son  illərdə  təbii  bioaktiv  maddələrə  tələbat  daha  çox  artmışdır.  Bunların  arasında  yüksək 
antibiotik  xassəyə  malik  olan  naftoxinon  birləşmələri  xüsusi  yer  tutur.  Məqalədə  Azərbaycan 
florasında yayılmış Ebanaceae fəsiləsinə aid olan Diosperos lotus L. və Diosperos koki L. bitkilərinin 
müxtəlif inkişaf mərhələlərində yarpaq və gövdələrindən ekstraktiv toplum və fərdi maddə  - filloxinon 
maddəsinin alınması barədə məlumat təqdim olunmuşdur.  
 
Açar sözlər: naftoxinon, xinoid birləşmələri, filloxinon, bioloji aktivlik 
 
 
Bitki  ehtiyatlarından  səmərəli  istifadə  olunması,  təbii  maddələrin  alınması  və  onların  bioloji 
aktivliyinin  öyrənilməsi  əsas  prioritet  məsələlərdən  biridir.  Bu  qəbildən  naftoxinon  birləşmələrinin 
əksəriyyəti  antibiotik  xassəyə  malik  olduqlarından  xalq  təsərrüfatının  müxtəlif  sahələrində,  o 
cümlədən  tibbdə  tətbiq  olunur:  yuqlon  -  qoturluq  xəstəliyində  [1];  lapoxol,  lavson  və  şikanin  -  bəd 
şişlərin  müalicəsində  [2];  filloxinon  -  qanaxmanın  dayandırılması  və  yaranın  tez  sağalmasında  [3]; 
plumbaqol  -  funge  və  bakteriosid  xassəli  maddə  kimi  [4]  istifadə  olunur.  7-metil  yuqlon  vərəm 
xəstəliyinin müalicəsi və nəzarəti üçün dərman preparatı kimi patentləşdirilmişdir [5].  
Ebanaceae  fəsiləsinə  aid  olan  bir  sıra  Diosperys  növlərində,  o  cümlədən  D.xanthoshamus 
(Gürke) və D.mespiliformus Hochst. bitkilərinin gövdə və  yarpaqlarında [6] və D.tricolor bitkisində 
yüksək antibiotik xassəyə malik olan plumbagin və plumbaqol maddələri müəyyən edilmişdir [7]. Bu 
bitkilər Afrika və Avstraliyada yayılmışdır.