AMEA Botanika Ġnstitutunun elmi əsərləri, 2015-ci il, XXXV cild
12
növünə düzənlikdən yuxarı dağ qurşağınadək otlu yamaclarda, kolluqlarda, meşə kənarlarında və
alaqlıqlarda təsadüf edilir. Digər üç növ isə ağaclarda rast gəlinir.
M. populina və
M. populnea qovaq
ağaclarında (
Populus alba L.) ən geniş yayılmış göbələk növləri hesab edilir.
M. populina orta dağ
qurşağında rast gəlir.
M. populnea (Syn.:
M. tremulae Tul. & C.Tul.) dağətəyi, çaykənarı ərazilərdə
bitən qovaqlarda yayılmışdır. Hər iki növ Avropa və Asiyada qeyd edilmişdir.
M. salicina aşağı dağ
qurşağından orta dağ qurşağınadək suvarma kanalları boyu, çayların kənarında və rütubətli yerlərdə
tapılır. Ümumiyyətlə,
Melampsora cinsinin növləri polimorfdurla və onların təyinatı xüsusi
eksperimental yanaşma tələb edir.
Phragmidiaceae fəsiləsinə aid
Frommeëlla tormentillae (Syn.:
Frommea obtusa (F. Strauss)
Arthur) növü orta dağ qurşağı meşələrində təsadüf edilir.
Phragmidium cinsi Şimal yarımkürəyə xas
hesab edilən 60-a yaxın birsahibli növləri birləşdirir və onlar əsasən Rosaceae fəsiləsinin
nümayəndələrinin üzərində yayılırlar [8]. Bu tədqiqat işində cinsə aid yeddi növ təyin edilmişdir.
1
2
3
P.graminis Pers.
Kosmopolit
Avena L.
, Berberis L.
,
Elymus L.,
Hordeum L.
,
Phleum L.
, Triticum L.
P. graminis f. tritici Erikss. & Henning
Kosmopolit
Triticum L.
P. helianthi Schwein
Kosmopolit
Helianthus Helianthus
P.hieracii (Röhl.)H.Mart.
Holarktik, cənuba irrad.
Centaurea L.
, Hieracium
L.
, Leontodon L.
P. jasmini DC.
Aralıq
dənizi
Jasminum L.
P. malvacearum Bertero ex Mont.
Kosmopolit
Alcea L.
, Malva L.
P. menthae Pers.
Holarktik, cənuba irrad.
Calamintha Mill.
, Mentha
L.
, Origanum L.
, Orchis
Tourn. ex L.
P. nigrescens L.A. Kirchn.
Holarktik
Salvia L.
P. nitidula Tranzschel
Palearktik
Aethusa L.
P. oblongata (Link)G.Winter
Palearktik
Luzula DC.
P. pimpinellae (F.Strauss) Link
Holarktik
Pimpinella L.
P. poarum Nielsen
Holarktik
Poa L.
, Tussilago L.
P. polygoni-amphibii Pers.
Holarktik
Polygonum L.
P. psephelli Uljan.
Qafqaz
Psephellus Cass.
P. recondita Dietel & Holw.
Bromis Scop
, Lolium L.
,
Melica L.
, Nonea Medik.
P. sessilis J. Schröt
Holarktik
Orchis Tourn. ex L
,
Neotinea Rchb.f.
P. striiformis Westend.
Kosmopolit
Triticum L.
P. tanaceti DC.
Avropa
Pyrethrum (Gaertn.)Boiss.
Uromyces dactylidis Gäum.
Holarktik
Ranunculus L.
Uromyces pisi (DC.)G.H.Otth
Palearktik
Euphorbia L.
Uromyces polygoni-avicularis (Pers.)G.H.
Otth. Syn.:
Hyalopsora polypodii
(Pers.)Magnus
Holarktik
Cystopteris Bernh.
Uromyces trifolii-repentis R. Hedw.
Holarktik, Avstraliya və
C.Amerikaya irrad.
Trifolium L.
Incertae sedis
Aecidium thalictri-flavi (DC.)G.Winter
Holarktik
Thalictrum Tourn. ex L
.
Ustilaginomycotina, Ustilaginomycetes, Ustilaginales
Ustilaginaceae
Ustilago Grossheimii Uljan.
Kosmopolit
Bromus Scop.
U. nagornyi Uljan.
Kosmopolit
Parapholis C.E.Hubb.
U. nuda (C.N.Jensen) Rostr. Syn.:
U. tritici
C.Bauhin
Kosmopolit
Hordeum L
.
AMEA Botanika Ġnstitutunun elmi əsərləri, 2015-ci il, XXXV cild
13
Phragmidium bulbosum (Syn.:
Ph. rubi (Pers.)Winter) və
Ph. violaceum növləri böyürtkən pasını
törədirlər.
Ph. bulbosum düzən, aşağı və orta dağ qurşaqlarında kanal, çay, meşə kənarlarında bitən
kolluqlarda yayılır.
Ph. violaceum düzənlikdə, aşağı və orta dağ qurşağında, meşədə və meşə
kənarında, çayların kənarlarında və hasarların yaxınlığında bitən böyürtkən bitkisində rast gəlinir.
Ph. mucronatum (Syn.:
Pr. rubi (Pers.) Winter,
Puccinia mucronata Pers. var.
rubi Pers.) və
Ph.
tuberculatum növləri
Rosa L. cinsinə aid bitkilərdə pas törədir.
Ph. mucronatum düzən, aşağı və orta
dağ qurşaqlarında, kanal, çay, meşə kənarlarında, kolluqlarda rast gəlinir.
Ph. tuberculatum daşlı
yamaclarda, meşələrdə, bağlarda, düzənlikdən başlayaraq yuxarı dağ qurşağınadək yayılır.
Bu iki növ
morfoloji nöqteyi-nəzərdən çox yaxın hesab edilsə də hazırda onlar filogenetik olaraq cins daxilində
fərqli qruplara aid edilirlər [10].
Ph. fragariae (Syn.:
Ph. fragariastri (DC.) J.Schröt) və
Ph. potentilla növləri
Potentilla L. cinsinə
aid bitkilərdə təsadüf edilir.
Ph. fragariae orta dağ qurşağında, əsasən meşələrdə təsadüf edilir.
Ph.
potentilla düzənlikdən orta dağ qurşağınadək, çəmənliklərdə, meşə kənarlarında geniş yayılmış
növdür.
Ph. sanguisorbae növü
Poterium polygamum Waldst.et Kitt. bitki növü üzərində meşəkənarı
kolluqlarda, gilli-daşlı yamaclarda, düzənlikdən yuxarı dağ qurşağınadək təsadüf edilir. Bu fəsiləyə
aid
Trachyspora alchemillae növü
Alchemilla caucasica Bus. bitkisi üzərində qayalı-çınqıllı yerlərdə,
çəmənlərdə, orta, subalp və alp dağ qurşağında yayılır.
Puccinales sırasının Puccinaceae fəsiləsi
Gymnosporangium cinsinə aid iki,
Puccinia cinsinə aid
43 və
Uromyces cinsinə aid dörd olmaqla, bütövlükdə ən çox sayda növlə təmsil olunub.
Gymnosporangium confusum və
G. sabinae növləri ikievlidir. Əsas inkişaf mərhələləri (spermaqoni,
esidi)
Crataegus Tourn ex L.
, Mespilus Bosc ex Spach və
Pyrus L. cinslərinin, teli mərhələsi isə
Juniperus L. cinsinin növləri üzərində müşahidə edilir. Hər iki növə aşağı dağ qurşağından yuxarı dağ
qurşağınadək meşə zonasında, meşə kənarında, quru və daşlı yamaclarda rast gəlinir. Oxşar cəhətlərə
malik olmaqla yanaşı coğrafi yayılma tiplərinə görə fərqlənirlər.
Fəsiləyə aid
Puccinia cinsi əsasən birillik və çöxillik ot bitkiləri üzərində təsadüf edilir. Yalnız
P.
jasmini növü və
P. graminis növünün müəyyən mərhələsi kollar üzərində qeyd edilmişdir.
Puccinia
cinsinə aid birevli növlər üstünlük təşkil edir. Lakin
P. agrostidis, P. brachypodii, P. coronata P.
coronifera, P. cynodontis, P. graminis, P. nitidula, P. poarum, P. polygoni-amphibii, P. sessilis və
P.
striiformis müxtəlifevli növlərdir. Cinsə aid növlərin sahib bitki sırasına baxdıqda
göbələklərin əsasən
Apiaceae, Asteraceae və Poaceae fəsilələrinə aid bitkilər üzərində inkişafı müşahidə edilir. Belə ki,
Apiaceae fəsiləsindən olan bitkilər üzərində
P. aphanicondra, P. bupleuri, P. chaerophylli, P.
falcariae, P. hieracii, P. nitidula və
P. pimpinellae; Asteraceae fəsiləsindən olan bitkilər üzərində
P.
acroptili, P. carthami, P. chrysanthemi, P. cnici, P. crepidicola, P. echinopis, P. helianthi, P. hieracii,
P. poarum və
P. tanaceti, Poaceae fəsiləsindən olan bitkilər üzərində
P.
agrostidis, P. brachypodii, P.
cesatii, P. coronata, P. cynodontis, P. glumarum, P. graminis, P. graminis f. tritici, P. poarum, P.
recondita və
P. striiformis taksonları yayılmışdır.
Göbələk növlərindən
P. recondita (Boraginaceae),
P. behenis (Caryophillaceae),
P. convolvuli,
P.
cressae (Convolvulaceae),
P. gentianae (Gentianaceae),
P. oblongata (Juncaceae),
P. menthae, P.
nigrescens (Lamiaceae),
P. brachypodii (Liliaceae), P.
malvacearum (Malvaceae),
P. jasmini
(
Oleaceae)
, P. sessilis (Orchidaceae),
P. polygoni-amphibii (Polygonaceae),
P. coronifera
(Rhamnaceae),
P.
asperulae (Rubiaceae) və
P. caricina (Urticaceae) az sayda digər bitki fəsilələrinə
aid bitkilər üzərində yayılmışdır. Bəzi növlər iki fəsilənin nümayəndələrində təsadüf edilirlər.
P.
brachypodii (Liliaceae/Poaceae),
P. graminis (Rosaceae/Poaceae)
P. hieracii (Apiaceae/Asteraceae)
və
P. recondita növlərini (Boraginaceae/Poaceae) qeyd etmək olar.
Fəsiləyə aid
Uromyces cinsi
U. dactylidis, U. pisi, U. polygoni-avicularis və
U. trifolii-repentis
növləri ilə təmsil olunub.
U. dactylidis və
U. pisi müxtəlifevli növlərdir.
U. dactylidis növü
Ranunculus və
Dactylis cinsləri üzərində yayılmışdır, əsasən çəmənliklərdə, meşə kənarında,
düzənlikdən yüksəkdağ qurşağınadək təsadüf edilir.
U. pisi aşağı orta dağ qurşağında və nadir hallarda
yuxarı dağ qurşağında çəmənliklərdə, meşə və çayların kənarında, əkinlərdə yayılır.
U. polygoni-
avicularis və
U. trifolii-repentis növləri birevlidir.
U. polygoni-avicularis zibilliklərdə, əkinlərdə,