Issn 2223-1617 azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi
Yüklə 4,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Açar sözlər: iynəyarpaqlı bitkilər, introduksiya, vegetativ çoxaldılma, Abşeron, fitohormon.
İynəyarpaqlılar ətraf mühitin qeyri-əlverişli şəraitinə davamlılığına, uzunömürlüyünə və yüksək dekorativ keyfiyyətlərinə görə digər oduncaqlı bitkilərdən fərqlənirlər. Hazırda müxtəlif ölkələrdə onlardan meşə fondlarının zənginləşdirilməsində və şəhərlərin yaşıllaşdırılmasında geniş istifadə olunur. Bitkilərin vegetativ üsulla çoxaldılması uzun əsrlər boyu bitkilərdə toplanıb möhkəmlənmiş qiymətli əlamətlərin insan tərəfindən seçilərək saxlanması üçün yeganə üsul hesab olunur [1]. Bu sahədə aparılan işlərin genişləndirilməsi meşə təsərrüfatlarında aparılan biotexnoloji innovasiya işlərinin ayrılmaz tərkib hissəsi hesab olunur [5]. Vegetativ çoxaldılmanın nəzəri əsasları bir sıra tədqiqatçıların işlərində geniş şərh olunmuşdur [2, 7]. İynəyarpaqlı bitkilər növ və dekorativ forma müxtəlifliyi baxımından zəngin olduğu kimi, bioloji xüsusiyyətləri baxımından da fərqli çoxaldılma üsullarına malikdirlər. Toxum reproduksiyasının bütün müsbət tərəflərinə baxmayaraq praktiki baxımdan iynəyarpaqlıların vegetativ üsulla çoxaldılması daha aktual hesab olunur. Bu üsulun əsas üstünlüyü forma əlamətlərini olduğu kimi saxlamaqla bitkilərin kütləvi çoxaltmaq imkanlarının olmasından ibarətdir. Bu baxımdan Abşeronun quru subtropik şəraitində iynəyarpaqlı bitkilərin çoxaldılma üsullarının işlənib hazırlanması aktual hesab olunur. Xeyli sayda ənənəvi və qeyri-ənənəvi kökvermə stimullaşdırıcılarının olmasına baxmayaraq hal-hazırda bitkilərin vegetativ çoxaldılması zamanı boy maddələrindən olan heteroauksin, kornevin, β-indolilyağ turşusu və β-indolilsirkə turşusundan daha geniş istifadə olunur [6, 9]. Müxtəlif növ iynəyarpaqlıların çiliklə çoxaldılması zamanı boy maddələrinin effektivliyi heç də həmişə eyni olmur [10]. Qazaxıstan Nəbatat Bağında aparılan tədqiqatlarda bir sıra dekorativ iynəyarpaqlı bitkilərin vegetativ çoxaldılması üsulları öyrənilmiş, çiliklərin optimal əkin dövrü müəyyən edilmişdir [7]. Hazırda dünyanın bir sıra ölkələrində iynəyarpaqlıların çoxaldılmasında müəyyən uğurlar əldə olunsa da, Abşeron şəraitində iynəyarpaqlıların vegetativ çoxaldılması texnologiyalarının işlənib hazırlanması aktual məsələ olaraq qalmaqdadır. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində Abşeron şəraitində az yayılmış və çətin çoxaldılan iynəyarpaqlı bitkilərin bəzi növ və formalarının praktiki olaraq kütləvi şəkildə çoxaldılması və yaşıllıqların salınmasında tətbiqi məqsədilə, vegetativ çoxaldılma üsulları işlənib hazırlanmış, onların regenerasiya qabiliyyəti qiymətləndirilmiş və intensiv şəkildə istifadə imkanları müəyyənləşdirilmişdir. |