Iv asrdan XIII asr boshlarigacha 7-sinf o‘quvchilari uchun darslik
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Mulohaza uchun
1. Abul Abbos Ahmad ibn Muhammad ibn Kasir al- Farg‘oniy qaysi xalifa davrida ijod qilgan? 2. Osmon jismlari harakati va o‘rnini aniqlash uchun qanday bilimlarga ega bo‘lish kerak? Ijodiy faoliyat Oydagi kraterlardan biriga Ahmad al-Farg‘oniy nomi berilgan Farg‘oniyning «Samo - viy harakatlar va umumiy ilmi nujum» deb atalgan asari «Astrono - miya asoslari haqidagi kitob» nomi bilan mashhurdir. Asar XII asrda ikki marta lotin tiliga tarjima qilingan. XIII asrda boshqa Yevropa tillariga tarjima qilinga - nidan so‘ng, al-Farg‘oniyning nomi «Alf - raganus» tarzida dunyoga tanildi. Farg‘oniyning yuqorida nomi keltiril - gan asaridan tashqari «Usturlob yasash haqida kitob», «Al-Farg‘oniy jadvallari», «Yetti iqlimni hisoblash haqida» kabi asarlari, «Oyning Yer ostida va ustida bo‘lish vaqtlarini aniqlash haqida riso - la» qo‘lyozmasi turli mamlakatlar kutub- xonalarida saqlanmoqda. Al-Farg‘oniy 861- yilda Qohira yaqinidagi Ravzo orolida «nilometr», ya’ni suv sathini bel- gilov chi uskuna yasagan. Uskuna ilk bor Nil daryo sida sinab ko‘rilgani uchun shunday nom olgan. 1998-yilda allomaning 1200 yillik tavallud sanasi katta tantanalar bilan nishonlandi. 2007-yilda Misr poytaxti Qohirada allomaga haykal o‘rnatildi. 174 To‘rt ming kilometr uzunlikdagi Buyuk Nil Misr xalqi uchun hayot-mamot daryosi edi. Mamlakat hududining atigi olti foizidagina dehqonchilik qilish, biron yegulik yetishtirish mumkin bo‘lgan. Bu ham Nil tufayli. Qol - gan qismi qumlik bo‘lib, bu joylarga daryo suvi yetib bormas edi. Ana shu olti foiz suvli yer xalqni boqib kelgan. Hozir ham shunday. Ammo o‘shanda Nil suv sathi tizginsiz bo‘lgan. Ya’ni, bir yil suv sathi ko‘tarilsa, qirg‘oqdagi dehqon yerlarini suv bosib, hosili nobud bo‘lardi. Va aksincha, suv sathi pasayib ketsa, qirg‘oq - dan uzoqroqdagi yerlar qurg‘oqchilikka uchrardi. Shunga qaramay davlat soliqchilari har ikki ho - latda ham yer egalaridan birdek soliq talab qilgan. Ahmad Farg‘oniy yulduzlar harakatini uzluksiz ku - zatish barobarida Nil daryosi sathidagi o‘zgarishni hisobga olgan holda daryodan uzoq-yaqinligiga qa - rab yerlar hosildorligi jadvalini tuzadi va shu tartibda soliq tizimini yaratadi. Olimning Nil daryosi orollaridan biri — Roud «burni»ga qurgan «Miqyosi Nil» uskunasi Misrda yangicha soliq miqdoriga asos soldi. Yevropa Uyg‘onish davrining mashhur olimi Regio- montan XV asrda Avstriya va Italiya universitetlarida astronomiyaga doir ma’ruzalarini Farg‘oniy asarlari asosida o‘qigan. Farg‘oniy nomi Dante (XIV asr) va Shiller (XVIII asr) tomonidan tilga olinadi. Atoqli astronom Yan Geveliy 1647-yili nashr qilingan «Selenogra- fiya» kitobida oydagi kraterlardan birini buyuk vatandoshi- miz Ahmad Farg‘oniy nomi bilan ataydi. |