Iv asrdan XIII asr boshlarigacha 7-sinf o‘quvchilari uchun darslik

O‘rganganimizdan xulosa chiqaramiz
1. Quyidagi fikrni tushuntirib bering: «Xorazm Ma’mun akademiyasi bo‘sh joyda paydo bo‘l-
gan emas. U o‘zigacha yaratilgan ilm-fanning qonuniy vorisi sifatida shakllandi». 
2. «Qonuniy vorisi» degan tushunchani qanday tushundingiz? 
3. Bugungi kunda Muhammad Muso Xorazmiyning vorislari sifatida kimlarni ayta olasiz?
4. QR da berilgan manbalarga asoslanib, Xorazm Ma’mun akademiyasining qayta tashkil 
etilishi haqida taqdimot tayyorlang.
166
Manbalarda aytilishicha, xo-
razmshoh Ma’munning Abu 
Husayn Suhayliy ismli vaziri 
bo‘lib, u zukko ma’rifatparvar 
va faylasuf bo‘lgan. Hukm-
dorning ilm-fanga yuksak 
e’tibori u tufayli ham edi. 
Mazkur ma’lumotni izohlang.
Ijodiy 
faoliyat
2006-yilda mamlakatimizda 
Xorazm Ma’mun 
akademiyasining 1000 yilligi 
nishonlangan.

---

47-48-mavzular:
MUHAMMAD IBN 
MUSO AL-XORAZMIY
Faollashtiruvchi savol va topshiriqlar
1. Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy haqida 
qanday ma’lumotlarga egasiz? 
2. Al–Xorazmiy qanday buyuk kashfiyot qilgan? 
3. Bu insonning tarix oldidagi xizmati qanday 
bo‘lgan? 
Mulohaza uchun
Buyuk matematik, astronom va 
geograf olim Abu Ja’far (Abu Ab
-
dulloh) Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy Xi
-
vada (783–850) tug‘ilgan. U algebra fanining 
asoschisi sifatida ilm-fan tarixida yuksak nom 
qozondi. «Algebra» so‘zining o‘zi uning «Al-
jabr val-muqobala» nomli risolasidan olingan. 
Uning arifmetikaga oid risolasi hind raqamla
-
riga asoslangan bo‘lib, hozirgi kunda biz foy
-
dalanadigan o‘nlik hisoblash sistemasi va shu 
sistemadagi amallarning Yevropada tarqalishi
-
ga sabab bo‘ldi. Olimning «al-Xorazmiy» nomi 
esa, «algoritm» shaklida fanda abadiy o‘rna shib 
qoldi.
Xorazmiyning aytishicha, algebrada uch 
xil son bilan ish ko‘riladi: ildiz (jizr) yoki 
narsa (shay), kvadrat (mol) va oddiy son yoki dirham 
(pul birligi). Yana uning aytishicha, ildiz — o‘z-o‘ziga 
ko‘paytiriladigan miqdor, kvadrat esa ildizni o‘ziga 
ko‘paytirishdan hosil bo‘lgan kattalikdir. Xorazmiy 
ish ko‘radigan tenglamalar mana shu uch miqdor 
orasidagi munosabatlardir.