Iv bob. Suyuqlik h arakatining tartiblari V a gidrodinam ik 0 ‘ xshashlik asoslari

Rekr q>Re>Reklya
boisa, turbulent
harakat beqaror bo‘ lib, bu holatni o ‘tkinchi tartib deyiladi. Shunday qilib, suyuqlik 
harakatida asosan ikki tartib laminar va turbulent tartib mavjud. Bu tushunchani yana 
aniqroq ifodalasak, u holda uch xil tartib mavjud bo‘ lib, ular Reynolds soniga bogiiq:
1) laminar tartib Re < 2320 da;
2) o ‘tkinchi tartib 2320> Re > 10000 da;
3) barqarorlashgan turbulent tartib Re> 10000 da.
Suyuqlik harakatini tekshirishda va turli gidrosistemalami hisoblashda harakat 
tartibining qanday boiishiga qarab foydalaniladigan formulalar va miqdorlar turlicha 
boiadi. Shuning uchun turli hisoblashlarni bajarishdan oldin harakatning laminar yoki 
turbulent tartibda ekanligini (4.1) formula yordamida aniqlab olish zarur boiadi.
Suyuqliklarda ichki qarshiliklar ham harakat tartibiga qarab har xil hisoblanadi. 
Tajribalaming ko‘rsatishicha, laminar harakat vaqtida bosimning pasayishi o ‘rtacha 
tezlikning birinchi darajasiga
Я ,_2 = 
kLS,
turbulent harakatda esa uning n - darajasiga proportsional boiadi.
tf,_2 =
kT&"
bu yerda К/, Kj - laminar va turbulent harakat uchun proportsionallik koeffitsiyentlari; n
- 
daraja ko‘rsatkichi; u 1,75 va 2 orasida o ‘ zgaradi. Reynolds soni ortishi bilan daraja 
ko‘rsatkichi n ortib boradi. Barqaror turbulent harakat boiganda n = 2 boiadi.
4.2. Gidrodinamik o ‘ xshashIik asoslari. Gidrodinamik hodisalarni modellash
Texnikada gidravlik qurilmalarini yaratish yoki tabiatdagi biror voqeani 
tekshirish uchun labaratoriya sharoitida uning kuchaytirilgan modellarida tajribalar 
o ‘tkaziladi va bu tajribalar natijasiga qarab asosiy qurilma yoki hodisa haqida xulosa 
chiqariladi. Modellami yasash va ularda olingan natijalami rostakam nusxaga o ‘tkazish 
uchun model bilan rostakam hodisani bir-biri bilan bogiovchi qonuniyatlami bilish 
zarur boiadi. Rostakam nusxa bilan model o ‘ rtasidagi bu qonuniyatlar o ‘ xshashlik 
qonuniyatlari deb ataladi va ulami o ‘ xshashlik va modellash nazariyasi tekshiradi.
Ikki fizik jarayon o ‘xshash boiishi uchun uning barcha parametrlari ma’ lum bir 
munosabatda boiishi kerak va bu munosabatlar turli parametrlar uchun turlicha boiadi.

---

Ikki xil voqeani bir-biriga o ‘ xshash boiishi uchun birinchidan uning geometrik 
parametrlari o ‘xshash boiishi, ikkinchidan kinematik va dinamik parametrlari o ‘ xshash 
boiishi kerak.
Misol uchun suvning tabiatda va texnikada kuzatilayotgan harakatda kavitatsiya 
hodisasi mavjud b o isa , uning modelida geometrik va kinematik o ‘xshashlik boiishidan 
tashqari xuddi shunday kavitatsiya hodisasi mavjud boiishi kerak. Hodisalaming 
o ‘ xshashligi fizik o ‘ xshashlik, vaqt o'xshashligi chegaraviy shartlami o ‘ xshashligini 
ham o ‘ z ichiga olish kerak. Bular ikki o ‘ xshash hodisalar uchun bir ismli miqdorlaming 
nisbatlari bir xil qiymatga ega boiishini taqozo qiladi. Masalan, bir hodisa uchun 
uzunlik oichamlari L[,L2,L}....X„ b oisin , birinchiga o ‘ xshash ikkinchi hodisaning
uzunlik oichamlari esa 
.....l„ boisin. U holda agar
— = — = -^2- = — = const 
(4 3 )
/',