Ix esrin 50-60ci illeri Fransanin sosial-iqtisadi veziyyeti

Ikinci imperiyanin elan olunmasi Fransada iri burjuaziyanin en irticaçi ve tecavuzkar tebeqelerinin agaliğini bonapartist diktaturasinin tesdiqi idi. Ticaret seneye burjuaziyasinin geniş tebeqeleri hokumetin siyasetinden uzaqlaşdirilmişdilar ve III Napolyon baâda olmaqla hkaimiyete bir qrup avatruyustler gelmişdi. 1851-il 2dekabr dovlet çevrilişi 1848il inqilabinin qazandigi burjua drmeokratik nailiyyetleri legv etdi. Fehle ittifaqlari ve koperatovler buraxildi respublikaçi partiyalar darmadagin edildi demokratik metbuat baglanildi yerli ozunuidare legv edildi. Burokratik polis aparati hedden artiq genişlenmişdi. Parlament idarr usulu saxlanildi lakin her iki palatanin hem qanunverici hem de senatin huquqlari don derece mehdudlaşdirildi. Umumi seçki qanunu bonaparyist rejimin sosial bazasini mohkemlendirmek uçun saxlanmişdi. Seçicilere goaterilen inzibati yezyiq polis ozbaşinaligi ve resmi hokumet namizedleri sisteminin olmasi hakim dairelere qanunverici korpusda itaetkar çoxluğa malik olmağa imkan yaradirdi. İmperator terefinden teyin edilen senat daha itaetkar idi. Iri burjuaziyaya arxalanan III Napolyon hokumeti ozunu umummilli hokumet adlandirirdi.

IX esrin 50-60ci illeri Fransanin sosial-iqtisadi veziyyeti

II imperiyanin 18ili Fransiiz senayesinin ve iri burjuaziyanin inkişaf dovru oldu. Bonapartist rejim iri burjuaziyaya fehle singinin quvvesinden oz menagwyi uçun istifadr etmeye ve gelirini artirmaga imkan yaradirdi. Bu dovrde Fransada senaye çeveilişi başa çatdi. Senaye istehsali 3defe artsi. Çuqun istehsali 3defe, demir istehsali 3.5defe, polad istehsali ise 8defe artdi. Senayede maşinlarin tetbiqi suretle genişlenmişdi. Eger 1852-de maşinlarin sayi 6min idise 1869da maşinlarin sayi 26mini otub keçmişdi. Demir yollarinin uzunluğu 3685den 17500km-e çatirdi. Rels istehsali 10defe lokamtiv istehsali 5defe artmişdi. Ağir senaye yüngül senayeni otub keçmişdi. Senayenin temerkuzleşmesi prosesi ehemiyyetli derecede suretlenmişdi. Xirda ve orta muessiseler daha çox idi. 1866da 3milyon muzdlu fehle ve 1.5milyondan çox sahibkar var idi. 60ci illerin sonlari da sahibkarlarin 75%i kiçik senaye muessiselerinin sahibleri idi. Iri burjuaziyanin varlanmasi zehmwtkeş kutlelerin yoxsullaşmasi ile muşahide olunurdu. 1858-ilde Fransada 3milyon dilençi ve 6milyona qeder yoxsulluq seviyyesinden aşaği olan adamlar var idi. Emek haqqi gundelik telebat mallari ve ev kirayesini odemeye çatmirsi. İş gününü uzumlugu 13-16saata çatirdi. Senayede ucuz başa gelen uşaq ve qadin emeyinden istifade olunurdu. 1867ilde Parisde qadin fehlesinin emek haqqi adi fehlenin emek haqqini 55%ni teşkil edirdi. Yeniyetmelerinki ise 12!%i alirdi.1848-ilde Lui Bonaparta ses veren kendliler oz umidlerinde yanilmişdilar. Torpaq azliği, mohtekirlik kend fehlelerinin ve iri torpaq sahiblerinin zulmu, icarenin ağir formalari, ağir vergiler kendlilerin veziyyetini daha da ağirlaşsirirdi.1862-ilde 2milyon kendli cemi 1ha torpaga malik idi. Kendliler acindan olmemek uçun kendi buraxib şehere axişirdi ve neticede 1851-1866illerde şeher ehalisi keskin suretde artdi ve ehhelnin bu cur artimi xirda burjuaziyani n bu hissesi ile ust-uate duşurdu.

II Imperiyanin XIX esrin 50-60ci illerinde

Ii imperiya dovru 2dovre bolunur

1850-1860- avtoritar

1860-1870-cillier liberal dovr

1850ci illerde Fransada imperator rejiminin muveqqeti mohkemlenmesi xarici siyasetde bezi uğurlara sebeb oldu. II imperiya iri bankir ve senayecilerin menafeyine xidmet eden ve onlari yeni bazarla temin eden çoxlu muharibeler aparirdi. Zwif ve geride qalmiş sovletleri qret etmekle bonapartist ordu işğalçi muharibeler aparmaqda maraqli idi. III Napolyon hokumetinin bu avanturist siysetini esas meqsedi olkenin daxilinde hakimiyyetin mohkemlendirilmesi idi. 1853-1856-ci illerde geden Krim muharibesinin neticeleri II imperiyanin veziyyetini hem daxilde hem de beynelxalq alemde mohkemlendirfi. 1856-ci il Paris sulhinden sonra II Napoleon Avropanin en guclu monarxlarindan sayilirdi. 1857-ci ilde Fransani o cumleden butu Avropanin iqtisadi bohran burudu ve bohran ictimai naraziligin artmasina sebeb oldu. Qanunverici korpusa seckiler zamani 5respublikaçi deputat seçildi. 1858’ci il yanvarin 14de Orsili 1849cu ilde Italiya inqilabini boğfuğu üçün qisas almaq meqsedi ile parisde III Anpeleona sui-qesd teşkil etdi. Lakin mBaş tutmadi ve Orsili edam edildi. Hokumet bu hadiseden istifade ederek yuzlerle respublikaçini hebs ederek surgun edirdi. Bu dovrde ingilis-fransiz munasibetleri keskinleşdirdi ve bu da Fransanin Rusiya ile yaxinlaşmasina getirib çixartdi. 1859-cu il 3martda fransiz-rus gizli razilaşmasi yarandi. Bu razilaşmada fransiz terefi Rusiyanin Qara denizde ordu saxlamasina etiraz etmeyecekdi. Rusiya Qara denizden ordu saxlamasina Fransa etiraz etmeyecek. Rusiya da oz novbesinde Avstriya eleyhine muharibede bitetef qalacaq. 1859-cu ilde Fransa Sardiniya kralligi ile birlikde Avstriyaya qarşi muharibe aparirdi. III Napeleon Yuxari Italiyanin Avstriya hokmranligindan xilas eden qeder bu muharibeni davam etdireceyini oz uzerine goturmusdu. Iki helledici doyuşde 4iyun Macente, 24iyun Sarfereno Avstriya ordusu meğlub edildi. Bu doyuşlerden sonra Napeleon gozlenilmeden herbi emeliyyatari kesdi ve Avdtriya imperatoru ile muqavile imzaladi.1857-1859-cu iller iqtisadi bohrani ve 1858-ci il polis terrorundan sonra baş vermiş ictimai naraziliq fransiz hokumetinin Ingiltere ile ticaret muqavilesini baglamaqla daha da guclendi. Fransiz senayeçileri hokumetin gomruk siyasetini tenqid ederk muxakifet cebheye keçdiler. Ictimai naraziligi yatirmaq uçun fransiz hokumeti liberal islahatlar keçirmeye mecbur oldu.1860-ci ilin noyabrinda qanunverici korpusun ve senatin bezi huquqlari genişlendirildi. Onlara imperatorun çixişlarina rey bildirmek ve iclaslarin stenaqrafiyasini qezetde çap etmek huququ verildi.1863-cu ilde qanunverici korpusa novbeti seçkiler keçirildi. Seçkilerde respublikaçilar muveffeqiyyet qazandi.1864-ilde elave seçki zamani fehle herekati yeniden guclendi ve bu seçkikerde ilk defe olaraq oz musteqil namizedliyini ireli surfu. 25may 1864de tetili qadagan eden Leşapelye qanunu leğv edildi.

60-ci illerde Xarici siyaset

1860-ci illerik ikinci yarisinda daxili bohran xarici siyasetde uğursuzluqla uzlaşirdi. III Napeleon 1862-ci ilde yeni avanturiat mustemlke siyaseti yurtdu. Ingilis ve ispan mustmlekelri ile

1863de fransiz qoşunu Marşal Bazenin rehberliyi ile Meksika paytaxtini tutdu ve respublikani legv etsi. Meksika taxt-tacina hersoqu Maksimiliani oturtdurdular lakin bu uzun surmedi Meksika respublikasinin prezidenti Benutaoxualesin rehberliyi altinda ftansizlara qarşi usyan qalxdi ve 1867-ci ilde fransizlar Meksikadan qovuldular, Maksimilini devirib gullelediler. Meksika fitnekarligininboşa çixmasi II impetiyanin nufuzuna ağir zerbe vurdu. Bu dobvrde Ingiltere- Frnasa munasibetleri getsikce pisleşirdi ve buna sebeb III Napeleon hokumetini Avropada tecavuzkar planlari ve Misir uzetinde nezaret etmek istemesi oldu. 1869-cu ilde Suveyş kanali açildi ve bu Fransiz muhendisi Lessepsin rwhberliyi altinda heyata keçirildiyi ucun ilkin kapitala Fransa sahib olacaqdi. Bu da ingilterenin maraqlarina zidd idi ve naraziliga sebeb olmuşdu. Eyni zamanda Rusiya-Fransa munasibetleri de pozulsu ve Fransa verdiyi vede xilaf çixaraq Paris sulhunu destekleyir. 1863-cu il Polşa qiyamindan Rusiya eleyhine istifade ederek Turkiye ve Tuminayini Rusiya eleyhine muhairbeye tehrik edirdi. Italiya ile munasibetker de yaxài seyildi. 1849cu ilden Fransa qarnizonu Romada qalib papa hakimiyyetini qoruyurdy. 1866da bu qarnizon Romadan çiaxrildi lakin 1867de Haribaldinin Romaya yuruşnun qarşisini almaq uçun yeniden Romaya qaytarildi.1867-ci il noyabrin 3de Mentan yaxinliğinda Haribaldinindestesi fransiz korpusu terefinden dağidildi ve Roma uzerine 2ci cehd Fransa ve Italiya arasinda munasibwtkeri keskin şekilde pozdu. Fransanin iri burjuaziyasi ve III Napeleon hokumeti Luksemburq hersoqlugunu zebt etmeye cehd edirdi. Bu Fransani Reynin sol sahilindeki demir hovzeleri ile birkeşsirecekdi daha sonra ise Fransanin Belçikaya olan iddialari var idi. 1865ci ilde Bismark Fransaya Avstriya-Prussiya muharibesinde biteref qalacaği halda Franaaya erazi konpensasiyasi ved etmişdi. 1866ci ilde Prussiya -Avstriya muharibesinde Fransa biteref qaalsi be muharibe biten kimi Biarkdan ved etdiyi erazini iatesi. Bismarkin redd cavabindaan sonra munasibetler pisleşdi.1867-ci ilde III Napeleonun Zalzburqda I frans Iosifle goruşunden sonra Fransa ile Avstriya arasinda Prussiya eleyhine yaxinlaşma hiss olundu. 1869cu ilde Prussiya Almaniyani oz hakimiyyeti altinda birleşsirdiyi bir vaxtda Prussiya eleyhine Avstriya-Italiya-Fransanin layihesi yarandi. Lakin bu ittifaq gerçekleşmedi.1869-cu ilde qanunverici korpusa seçkilerde muxalifet qelebe qazandi. Yeni seçilmiş deputatlar arasinda Roşfor ve Qanbertda da var idi. Paris fehlelerinin reğbetini qazanmaq uçun Qanbertda radikal siyasi proqram ireli surfu. Burada kilsenin dovletden ayrilmasi, daimi qoşunun buraxilmasi,polis prefekturasinin lwgvi telebleri qoyulmuşdu. Qanbertda hesab edirdi ki bu proqram sulh yolu ile reallaşmali idi.1870-ci il yanvarin 2de Emil Olivyenin başçiliği ile yeni kabinet teşkil edildi. Lakin bu kabinet de ictimai narazilgin qarşisini ala bilmedi.1870ci ilne fevralinda sonra ise mayinda inqilabi dalğa butun olkeni burudu, barrikadalar quruldu ve polisle toqquşmalar baş verdi.1870ci il mayin 8de Pleybsit keçirildi. Burada ikinxi imperiyanin konstitusiyasina qebul edilmiş deyişiklikler tesdiq olunmali idi. 7.3milyon seçici hokumetin leyhine ses verdi.1870ci ilin iyun-iyul aylarinda internasionalin Paris bolmeainin uzvlerinin3-cu mehkemesi oldu ve Fransada siyasi veziyyet getsikce gerginleşirdi ve yeni inqilab yetişirfi ve 1870ci ilin sentyabri 4de Paris kommunasi inqilab etdi ve ikinci imperiyaya son qoyuldu.