Ix-xv asrlarda Oʻrta Osiyodagi iqtisodiy fikrlar

Antik dunyo iqtisodiy ta‟limotlari
Qadimgi Yunoniston va Qadimgi Rim antik jamiyati, xususiy mulk xukmronligiga asoslangan barqaror natural xo`jalik faoliyatiga ega jamiyat edi. Bu jamiyatda qullar mehnatidan keng foydalanilgan. Siyosiy tizim sifatida demokratiya qo`llanilib, hattoki Rim imperiyasida jiddiy demokratik institutlar amal qilgan. Qadimgi Yunon falsafasi Evropa fani asosini tashkil etib, antik jamiyat, madaniyati va fan sohalarida ulkan yutuqlarga erishgan, hamda u ham tabiiy, ham gumanitar fanlar asosida yotgan. Predmet va uslub. Antik jamiyat iqtisodiy fikrlari o`sha davrdagi mashhur falsafiy asarlarida yoritilgan bo`lishi mumkin. Jamiyatning iqtisodiy masalalari Qadimgi Yunon faylasuflari Platonning (miloddan avvalgi 428-348 yillar), qalamiga mansub “Davlat va qonunlar” asari, hamda Aristotel`ning (miloddan avvalgi 384-322 yillar), «Nikomax etikasi» va «Siyosat» asarlarida o`z ifodasini topgan.
Bundan tashqari, jamiyatning alohida iqtisodiy-nazariy muammolari, amaliy xo`jalik to`g`risidagi asarlarida ham uchrab turib, ulardan biri Ksenofont (miloddan avvalgi 430-355 yillar) qalamiga mansub «Ekonomika» asaridir. Shuningdek Qadimgi Rim agrariylari masalalari Katon, Varron va Kolumelalarning xo`jaliklar va ular faoliyati haqidagi asarlarida ham ko`rish mumkin. Antik dunyo iqtisodiy fikrlarida tadqiqot predmeti sifatida xususiy xo`jalik, faoliyati ya`ni «Mikroekonomika» olingan. Uning tadqiqoti me`yoriy yondoShuvga asoslangan tabiiy tartib g`oyasi ma`naviy – etik baholash, hamda pozitiv fikrlari muxim axamiyatga ega bo`lgan. Bundan tashqari tahlil va tizimlashtirish elementlari ham mavjud bo`lgan.

.

Arab-islom mutafakkirlari iq tisod iy fikr lari

0 ‘rta asr davriga (feodalizm) kelib iqtisodiy hodisa va jarayonlami ancha to‘g‘ri aks ettirgan iqtisodiy g‘oya va nazariyalar shakllandi va rivojlandi. Ular o‘sha davr ijtimoiy, iqtisodiy rivojlanishidan kelib chiqqan holda o‘ziga xos xususiyat kasb etadi. Bunday xususiyatlardan biri eng awalo, iqtisodiy g‘oya va nazariyalarda diniy qarashlarning ustunligidir. 0 ‘sha davrda xo‘jalik hayotidagi diniy-axloqiy me’yorlar, ulaming bozor iqtisodiy munosabatlari va ijtimoiy tizimda demokratik tamoyillaming o‘matilishiga to‘sqinlik qilishi yangi iqtisodiy g‘oya, nazariyalaming din “pardasiga o‘rab” berilishiga sabab bo‘lgan. Arab mamlakatlarida feodal munosabatlaming shakllanishi, ijtimoiy-iqtisodiy hayot sharoitini to‘g‘ri aks ettiruvchi iqtisodiy qarashlarning kelib chiqishi yangi islom dinining paydo bo‘lishi bilan bevosita bog‘liq. Ana shunday iqtisodiy fikr va ko‘rsatmalar islom dinining muqaddas kitobi - Qur’oni Karimda (arabcha - qiroat, ya’ni o‘qish) keng tarzda o‘z aksini topgan. Islom dinida Qur’oni Karim Alloh tomonidan payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalomga vahiy qilingan, deyiladi. Qur’oni Karimdagi iqtisodiy fikr va ko‘rsatmalar o‘zining to‘g‘ri va faolligi bilan ajralib turadi. Qur’oni Karimdagi asosiy g‘oyalardan biri musulmonlaming qardoshligi bo‘lib, arab qabilalari shu bayroq atrofida birlashdilar. Unda dehqon, hunarmandlar mehnati, umuman halol mehnat ulug‘lanadi, barcha boylik shu asosda paydo bo‘lishi uqtiriladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   “O`zbek adabiyoti tarixi” 5- tomlik. 1-tom. T., 1978.
   
2. 
   N.Mallayev. “O`zbek adabiyoti tarixi”. 1-kitob. T., 1976.
   
3. 
   “Ma`naviyat yulduzlari”. T., 2001.
   
4. 
   Abu Mansur as-Saolibiy. “Yatimat ud-dahr”. T., 1976.
   
5. 
   H.Homidiy. “Ko`hna Sharq darg`alari”. T., 1999.
   
6. 
   www.ziyouz.com
   
7. 
   www.wikipedia.org