Ix-xvii àsirlerde ùlkemiz tarıyxıy geografiyasi Mazmunı

IX-XVII Àsirlerde ùlkemiz tarıyxıy geografiyasi
Mazmunı:
Kirisiw................................................................................................2

1. 
   Samaniyler màmleketi tarıyxı geografiyasi..............................3
   
2. 
   Qaraxaniyler màmleketi tarıyxı geografiyasi..........................12
   
3. 
   Ğaznawiyler, Saljuqiyalar hàm Xorezmshaxlar tarıyxı geografiyasi...................................................................................13
   

II-bap.

1. 
   IX-XII àsirlerde geografik bilimler………………………....20
   
2. 
   Shiģatay ùlesi dàwirinde Orta Aziya.......................................23
   

Juwmaqlaw…………………………………………...............................
Paydalanılģan àdebiyatlar dizimi………………………………………...
Kirisiw

IX ásirdiń aqırǵı shereginde Mawaraunaxrdiń barlıq wálayatları Samaniyler ıqtıyarına ótip ol óz ǵárezsizligin tiklep aladı. Samaniy mámleketi 888 yilgi ájaǵa úkeler sawashinan keyin Ismoil Samoniylar mámleketine tiykar saladı. Onıń dáwirinde Buxaranıń Komprak diywali qurılısı toqtatıp qóyıladı. Tariyxshı mutafakkur Narshoxiydiń jazıwısha Ámir Ismoil kúshli áskerin názerde tutıp, " Tokı men tiri ekenmen Buxara walayatiniń diywali men bolaman" - dep aytqan edi.

Samaniyler mámleket basqarıwında ámir toplamlar basqarıwınan paydalanǵan. Samaniyler mámleketi on dana toplam hasası de basqarilgan. Ólshem hám uyqassız qara sóz benen jazılǵan kórkem shıǵarma II (914-943) dáwiri de Buxaranıń Registon maydanında patsha qasri aldınanında toplamlar ushın saray qurılıp mámleket mahkamasi mine sol arnawlı bınaǵa jaylawti rilgan edi. Olar arası de " wàzir toplamı 2 bas basqarıw mekemesi esaplanar hám mámlekettiń basqarıw siyasiy xojalıq tártipoti onıń tòsattan qadaǵalawı astı de tutıp turılardi. Barlıq toplam basshıları ministr toplamına baǵınıqlı edi. " Mustafiy toplami" bul toplam mámlekettiń pútkil finanslıq jumısın basqargan. " Toplamı Ámir - al mulk" mámleket áhmiyet i ga iyelik etiw bol gan rásmiy hújjet l arni dúziw menen shuǵıllanǵan. Bunnan tısqarı bul toplam shet mámleket l ar menen alıp barılatuǵın óz-ara munasábetlerdi basqargan.
" Iyesi-ash shur'at" bul toplam mámleket áhmiyetine iyelik etiw bolǵan hújjet larni, xabarlardı jetkiziw menenshug'ullangan. " Muxtasib toplami" bazarl arni, satıwshılardı qabarǵan jer taslar salmaǵı bazar daǵı buyımlardıń bahasın sapa ini baqlaw menen shuǵıllanǵan. " Mushtarif toplami" ǵáziynediń tabısın ǵárejetlerin qadaǵalaw etken. " qazı az-ziya toplami" mámleket erl arini " -diniy mekemege berilgen mal-múlk toplami" sıy etilgen erlerdi hám musulman ruxoniylarning basqa buyım múlkin baqlaw. Jer egaligining tómendegi formaları : Múlki sul toniy-shaxsan amirga tegi shli er, suw, digirman, dúkanlar, bul múlkti awıl kireyge alǵanlar. Taǵı jer egaligining tu'ma (ómirlik berilgen er) iq'to (miyraslariy) turli hárre bolǵan. Jeke shaxslarǵa tegi shli múlk erleri xukmdor siyasiy gruppa honadoni, dıyxan, zodagonl arga, sayidlar, spahsozlar, mámleket sawdagerl arga tiyisli múlk esaplanǵan. Shártli jer egaligi da bolǵan. -diniy mekemege berilgen mal-múlk múlki diniy-mákemelerge hám medreselerge tiyisli múlk, bul mulkni shólkem mutavvalisi basqargan. Jámáát jerleri - yayl ań taw eteklerindegi suwsız jawınnan suw ishetuǵınkor erler kirgen. Xiroj sharayat hám mámleket nızamlarına tıykarlanıp alınǵan.

1.