Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги
Xizmat sohalari va ularning ta’rifi
Yüklə 1,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.2. Xizmat sohalari va ularning ta’rifi Ishlab chiqarish va logistika tizimining o‘zaro ta’siri ikki yo‘nalishda bo‘lishi mumkin: Birinchisi, korxonalarning mahsulot zahiralari uzluksiz ko‘paytirib turilishiga ehtiyoji mavjud. Bu yerda mahsulot turi rol o‘ynamaydi. Mahsulot andozali, noandozali bo‘lishi mumkin, modifikasiya qilingan yoki maxsus mahsulot bo‘lishi mumkin, faqat bozordagi ehtiyojni qondirsa bas. 36 Ikkinchisi, ishlab chiqarish o‘z tomonidan bevosita logistika tizimiga qaram bo‘lib kelgan. Ya’ni ishlab chiqarish jarayoniga xomashyo materiallarini vaqtida yetkazib berish katta ta’sir ko‘rsatadi. Texnologik jarayonlarni boshqarish, birinchi navbatda, harajatlarni kamaytirishga qaratilgan, asbob - uskunalarning bir tekisda ishlashi, ko‘rsatilgan muddatda buyurtmalarning bajarilishini ko‘zda tutadi. Bu jarayonlar ta’minlash tizimi orqali qo‘llab-quvvatlanib turiladi. Bu tizimning asosiy vazifasi - ishlab chiqarish ehtiyojini to‘la qondirish. Ishlab chiqarish va logistika tizimining o‘zaro ta’sirini shoshilinch buyurtmalarni bajarish yoki yangi tur mahsulot ishlab chiqarish kerak bo‘lganda ko‘rsa bo‘ladi. Bunday sharoitda bu doiralarning harakatchanligi, moslashuvchanligi, butun ish muvaffaqiyatining garovi bo‘ladi. Hozirgi zamonda logistika tizimlari doirasida ishlab chiqarish infratuzilmasini hisobga olganda, turli xil korxonalar joylashtirilishi mumkin. Ishlab chiqarish jarayoni bozordan ajratilgan holda muvaffaqiyatli tashkil qilina olmaydi. Ayrim hollarda iqtisodiy adabiyotlarda mahsulot ishlab chiqarish jarayoni boshqaruvchisining vazifalari shunday izohlanadiki, go‘yo ular bevosita faqat boshqarish jarayoniga ta’sir qiladi. Amalda esa, boshqarish ko‘pincha taqsimlash tizimining tabiiy holatiga bog‘liq. Bu tizim marketing va ishlab chiqarish o‘rtasida bog‘lovchi kuch bo‘lib turadi. Shu tizim (boshqarish tizimi) ishlab chiqarish va marketing jarayonlarining balansini aniqlaydi. Buyurtmalarning noto‘g‘ri joylashishi ishlab chiqarishda kutilmagan harajatlarga olib keladi. Shuning uchun korxonalar quyidagi qoidaga rioya qilishga harakat qiladilar: tayyor mahsulot zahiralar darajasini sotish darajasiga moslashtirish, masalan, 30-40 kunlik zahiralar. Bu qoida, ayniqsa, mahsulotni sotish miqdori tez - tez o‘zgarib turadigan korxonalar uchun muhimdir. Logistika tizimining samaradorligi baho belgilash usullari bilan bog‘liq. Aniq belgilangan narxlar bozorda ishlab chiqaruvchilar ta’sirini kengaytirishga olib keladi. Logistika tizimlari yordamida sotiladigan mahsulotlar narxini kamaytirish ustama narxlar yordamida belgilanadi. Ulardan tashqari, bozordagi sharoit ham hisobga olinadi. Odatda, ishlab chiqaruvchining o‘zi avval sotish narxini, keyin sotish narxi kamaytirilishini aniqlaydi, ana shunda sotish narxi hosil bo‘ladi. Bundan keyin, ishlab chiqaruvchi o‘z faoliyatini bozor talabiga mos keladigan mahsulot ishlab chiqarishga qaratadi. Bunday mahsulot bozorda sotilib, daromad keltirishi mumkin. Faol raqobatli bozor sharoitida bu oddiy tajriba. Bunday bozorda mahsulotlar xilma - xil bo‘ladi va narxlari ham keskin farqlanadi. Ishlab chiqaruvchi belgilagan narx sotuvchi to‘laydigan haqiqiy narxdan farqlanadi. Belgilangan narxning o‘zgarishiga sotish sharoitlari va shartlari, bozor sharoitlari ta’sir ko‘rsatadi. Lekin sotuvchi va iste’molchining narxi bir xil bo‘lishi ham mumkin. 37 Ko‘pincha mahsulotlar arzonlashtirilgan narxda sotiladi. Bu arzonlashtirish sotib olingan tovarlar miqdori yoki naqd pulga olinishiga bog‘liq. Logistika tizimi 2 asosiy narx belgilash tizimidan foydalanishni tavsiya etadi. Bu tizimlar iste’molchilarning geografik joylashishiga bog‘liq. Bular: Franko - narx va eltib berish narxi. Sotuvchi biror joyda mahsulotni sotib oluvchilarga topshirsa, franko - narxlar belgilanadi. Bu joy ombor bo‘lishi mumkin, korxona, avtokorxona bo‘lishi ham mumkin. Sotuvchi iste’molchini transport vositalari bilan ta’minlashi mumkin, lekin barcha harajatlarni sotib olganlar ko‘taradi. Bunday narxlar tizimi taqsimlash tizimining nazorat qilinishini ancha murakkablashtiradi. Eltib berish narxlari transport harajatlari, yuk ortish - tushirish ishlari harajatlari va yuk miqdoriga ko‘ra chegirmalarni o‘z ichiga oladi. Bu narx turi juda ko‘p ishlatiladi. Bunday narx belgilash tajribasi ta’minotchiga qulaylik yaratadi, bundan tashqari, bunday narx belgilash tizimini nazorat qilish ham yengilroq, AQSHda logistika doirasidagi narx belgilash tizimi davlat orqali tartibga solinadi. Bir tomondan, huquqiy tartibga solish narxlarni aniqlash erkinligini chegaralaydi, ikkinchi tomondan esa, logistika harajatlari tizimini tahlil qilishga imkon yaratadi. Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|