Ызбекистон республикаси олий ва ырта

9.3. Ishlab chiqarish rejasining resurslar bilan ta’minlanganligi 
 
Ishlab chiqarish dasturi hisob-kitob qilingan va quvvatlar tanlangandan so‘ng 
moddiy resurslarga ehtiyoj aniqlanadi. Resurslarga bo‘lgan talabni, ehtiyojlarni 
hisoblash quyidagilar bo‘yicha amalga oshiriladi:

aylanma mablag‘larga talab, ehtiyoj (asosiy va yordamchi materiallar, 
masalan, xom-ashyo, yarim tayyor mahsulotlar, ehtiyot qismlar va boshqalar); 

uzoq muddatli aktivlarga talab, extiyoj (asosiy ishlab chiqarish fondlari);

ish haqi to‘lovlari uchun mablag‘larga talab. 
Resurslarga ehtiyojni aniqlash uchun 
determinant 
(normativ), 
statistik va
empirik 
(tajriba asosidagi)
 
kabi turli usullar qo‘llanishi mumkin.
Determinant (normativ) usul bilan mahsulot chiqarish uchun resurslarga 
bo‘lgan ehtiyojni aniqlash maqsadga muvofiq. Empirik va boshqa usullardan 
ta‘mirlash-ekspluatatsiya ishlariga materiallar extiyojlarini hisoblashda foydalanish 

---

101 
mumkin. 
Moddiy zahiralar hajmini aniqlash. 
Zahiralar asosan ishlab chiqarish 
jarayonini noma‘lum xarakterli xaridlarga bog‘liqligini kamaytirish, texnologik 
ishlov berish bo‘yicha kelgusi operatsiyalarni ishlab chiqarish bosqichidagi avvalgi 
xatolardan mustaqil bo‘lishi, shuningdek, xaridorlar talabi barqaror bo‘lmagan 
hollarda tayyor mahsulotning barqaror taklifini ta‘minlash uchun mo‘ljallanadi.
Moddiy zahiralarni rejalashtirishda ularning optimal hajmiga rioya qilish 
kerak, chunki zahiralarning kamayib ketishi mahsulot ishlab chiqarish va sotishda 
uzilishlarga sabab bo‘lishi, ortiqcha zahiralarning to‘planib qolishi esa aylanma 
vositalarning bog‘lanib qolishi, kerditorlik qarzlarining ko‘payishi, materiallarni olib 
kelish va saqlash uchun xarajatlarning ortishiga olib kelishi mumkin. Bu esa 
korxonaning moliyaviy holatini yomonlashtiradi.
Ushbu vazifani hal qilish uchun korxona zahiralarning belgilangan normasi – 
moddiy resurslar minimal hajmiga amal qilishi lozim bo‘lib, bu resurslar korxonaning 
to‘xtovsiz sur‘atlarda ishlashini ta‘minlashi lozim bo‘ladi. 
Zahiralar hajmini uchta asosiy omil belgilab beradi: 

kundalik material iste‘moli hajmi;

materiallar sarflanishi xarakteri (iste‘molning bir xillik darajasi);

ikki marta material olib kelish o‘rtasidagi vaqt. 
Korxona aylanma mablag‘larini normalashtirish tadbirlari ishlab chiqarish za-
hiralarini normalashtirish, shuningdek, tugallanmagan ishlab chiqarishning optimal 
kattaligi, tayyor mahsulot qoldiqlari va kelgusi davr xarajatlarini aniqlash bilan 
bog‘liq vazifalarni echishga olib keladi.