J. Ataniyazov, E. Alimardonov, F. Hamidova xalqaro moliya bozori tahlili toshkent-2019

Forfeytingni amalga oshirish tartibi
quyidagi operatsiyalar ketma-ketligidan 
iborat bo’ladi
1. Eksportyor va importyor to’lov muddatini ko’rsatgan holda o’zaro bitim, yoki 
shartnoma tuzadi. 
2. Eksportyor operatsiya shartlarni aniqlovchi forfet-kompaniyaga ariza bilan 
murojaat qiladi. Agar eksportyor u bilan avvaldan maslahatlashgan bo’lsa, u shartnoma 
qiymatiga veksel hisobi bo’yicha xarajatlarni qo’shish imkoniyatiga ega bo’ladi.
3. Importyor tijorat vekselini yozib beradi va uni o’z mamlakatining bankida 
avallaydi, ya’ni kafolatlaydi. 
4. Importyor o’z mamlakatining bankida indossatsiya
4
langan ya’ni bank 
tomonidan to’lovni amalga oshirish huquqi berilgan vekselni eksportyorga jo’natadi.
4
Индоссация (немисча “Indossament”, французча “endossement”, лотинча “in” + “dorsum” орқасида, ортида деган 
маъноларни англатади) – қимматли қоғоз, вексел, чек, коносамент ва бошқаларга бўлган ҳуқуқни бошқа шахсларга 
ўтганлигини тасдиқловчи ўтказма имзо. Имзо ҳужжат юридик кучга эга бўлиши учун керак. Молиявий ҳужжатнинг 
орқа томонига ўтказма ёзувини кўйиш.

---

76 
5. Eksportyor vekselni indossatsiyalaydi va uni birlamchi bozorda regress 
(muomala) huquqini inkor etgan holda forfet-bankga sotadi. 
5a. Eksportyor chet el valyutasidagi tushumni forfet-bankdan oladi. 
6. Forfeyting banki vekselni indossatsiyalaydi va uni ikkilamchi bozorda qayta 
sotadi. 
7. Forfet-kompaniya (yoki vekselni oxirgi egasi) importyorga vekselni to’lash 
uchun taqdim etadi.
7a. Importer esa o’z banki orqali taqdim etilgan vekselni belgilangan muddatda 
to’lab beradi.
Forfeytingni qo’llash sohasi rivojlanib bormoqda, dastlab birinchi toifali eksport 
operatsiyalarida va chet eldagi qurilish korxonalarida, keyinchalik asbob-uskuna, xom-
ashyo va keng qamrovli iste’mol tovarlari eksportida taraqqiy etmoqda. Forfeyting tijorat 
kreditini bank kreditiga aylanishining o’ziga xos bir ko’rinishi hisoblanadi. Bunday 
usulda tashqi savdoni kreditlash Angliya va Germaniyada keng tarqalgan. Oddiy 
forfeyting bitimida ishtirokchi tomonlar sotuvchi, solib oluvchi va bank-kreditor 
bo’lishadi.
Forfeyting operatsiyalari rivojlanishi bilan “a forfe” bozori shakllandi. Birlamchi 
bozorda forfetorlar veksel shaklidagi importyorlarga bo’lgan to’lov talabnomalarini sotib 
olib eksportni kreditlaydilar. Ikkilamchi bozorda veksellarning belgilangan muddati 
davomida qayta-qayta hisobga olish amalga oshiriladi. Forfeytor komission foydasi 
odatda 1-1,5%ni tashkil etadi. Forfeytor importyordan bank kafolatini taqdim etishni 
talab qiladi, yoki o’zi qo’shimcha to’lov evaziga riskni zimmasiga olishi mumkin. 
Forfeytorlar qariyb barcha turdagi valyuta risklaridan eskportyorni himoyalaydi.