Jabbor оmоnturdiyеv аnvar оmоnturdiyеv hоzirgi O’zbеk аdаbiy tili

PAYT ERGAІІІ GAPLI QO’ІІSHA GAP
reja:
1. Payt ergash gapli qo’shma gapning ta'rifi.
2. Payt ergash gapni bosh gapga biriktiruvchi vositalar va kompo-
nentlarning o’rinlashish tartibi.
3. Payt ergash gapli qo’shma gaplarga doir tahlil namunasi.

Bosh gapdagi voqea-hodisa yoki harakatning yuzaga kelish vaqtini, bajarilish paytini anglatadigan ergash gap payt ergash gap deyiladi. Payt ergash gapli qo’shma gapda voqea-hodisa yoki harakatning bir vaktda yoki ketma ket sodir bo’lishi ifodalanadi: Tut g’arq pishganda, ko’z tutdik (O.). U g’azabdan yallig’langan ko’zlari bilan qosh ostidan unga tikilib turarkan, ro’parasida, negadir, Xolmat Yunusovich gavda-landi (Asq.M.). Saida kelib chamadonini so’riga qo’ygandan keyin, Qalandarov so’rashgani qo’l uzatdi (A.Q.). Darvozadan chiqib katta yo’lga bir oz yurilgach, ular chap tomondagi tokzor ko’chaga burilishdi (A.Q.). Boshliq o’zini bosguncha, u fikrini bir joyga to’plab oldi (Asq.M.) gaplarining birinchi va ikkinchisida voqelik bir vaqtda, uchinchi va to’rtinchisida ketma-ket, beshinchisida bosh gapdagi voqelik ergash gapdagi voqelikdan oldin yuz berganligi ifodalangan.

Payt ergash gap bosh gapga quyidagi vositalar bilan birikadi:
1. -gan+da: Vodiylarni yayov kezganda, bir ajib his bor edi menda (H.O.).
2. -gan+o’rin-payt kelishigi bilan shakllangan payt bildiruvchi choq, payt, zamon, kez, dam, mahal, vaqt, on shakllari bilan: Usta Samar-qandda ishlagan vaqtda, Sultonmurod uch yashar bola edi (O.). Hammamiz dalaga yo’l olgan chog’da, katta to’y tusini oladi (H.G’.). U endi choy-poy qilib turgan mahalda, Abdurasul, Oyimxol, Aliqul kirib kelishdi (Sh.R.). Men – Farhod, ajdarla olishgan damda, qomating hanjardir, mash'aldir ko’zing (G’.G’.). Men Abubakirning qo’yini boqish uchun yollangan kezimda, O’rozali ham har yilgidek qo’tirlagan shaharning yarim qo’yini boqdi (S.Ayn.). Tong yorisha boshlagan paytda, birdan zilzila sodir bo’lgan edi ("S.").