Jahon adabiyoti: mod е rnizm va postmod

«O‘zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasining 
2004-yil 12-sonidan olindi.

---

282
283
SO‘ZLIK
Modernizm 
(fr. moderne – yangi, zamonaviy) – XIX 
asr oxiri – XX asr boshlarida ommalashgan atama, san’at 
va adabiyotda dekadansdan keyin maydonga chiqqan 
norealistik oqimlarning umumiy nomi.
Avangard
(
fr. avant-garde – ilg‘or bo‘linma), avangar-
dizm – XIX
va 
XX asrlar oralig‘ida dunyo (avvalo, Yevro-
pa) san’atida paydo bo‘lgan san’at oqimlarining umumiy 
nomi. Ba’zan modernizm ma’nosida ham ishlatiladi.
Syurrealizm
(ing.-fr. ortiq darajadagi realizm yoki 
o‘tarealizm) – Freyd nazariyasi ta’siri ostida paydo bo‘l-
gan, reallik va uyquning qo‘shiluviga tayangan holda ir-
reallikka, ongostiga tushib borishni maqsad qilgan oqim. 
Uning maqsadi ruhning moddadan ayrilib, tamomila 
ozod bo‘lishiga erishishdir. Gipnoz, ochlik, kayf beruvchi 
vositalar yordamida inson ongostiga tushish ko‘zlanadi. 
San’at esa ozodlikni qo‘lga kiritish tomon olib boradi deb 
qaraladi.
Postmodernizm
(fr. postmodernisme –modernizm-
dan keyingi) – XX asrning ikkinchi yarmida adabiyot va 
san’atda paydo bo‘lgan oqim, ijodiy metod.
Metamodernizm
– potsmodernizmdan keyin mo-
dernizm va postmodernizm qo‘shiluvidan paydo bo‘lgan 
adabiy oqim. Atama 1990-yildan to bugungi kungacha 
bo‘lgan holatni aks ettiradi. Uni termin sifatida golland 
faylasufi Robin van der Akker va norverg media nazariyot-
chisi Timoteus Vermyulen iste’molga kiritgan.
Metarealizm
(metafizik yoki metaforik realizm) – rus 
she’riyatida 1970 – 1990-yillardan keyin paydo bo‘lgan 
oqim. Realizm reallikning bitta ko‘rinishini aks ettirsa, 
metarealizm voqelikning bir-biriga zanjirdek bog‘lanib, 
qorishib ketgan ko‘plab «yuzi»ni ko‘rsatadi. Shu ma’noni 
beruvchi «metametaforizm» terminini rus shoiri Kons-
tantin Kedrov iste’molga kiritgan. Metarealizm termini 
esa Mixail Epshteyn tomonidan taklif qilingan.

---

284
285
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. Модернизм. Сборник. – М.: Искусство, 1987.
2. Гассет Х.О. Дегуманизация искусства. – М.: Радуга, 
1991.
3. Борев. Эстетика. – М.: Политическая литература, 
1981.
4. Затонский Д.В. Модернизм и постмодернизм. – 
Харьков: Фолио, 2000.
5. Холбеков М. ХХ аср модерн адабиёти 
манзаралари. – Тошкент: Мумтоз сўз, 2014.
6. Йўлдош Ў., Йўлдош М. Бадиий таҳлил асослари. – 
Тошкент: Камалак, 2016.
7. Қуронов Д. ва бошқ. Адабиётшунослик луғати. – 
Тошкент: Академнашр, 2010.
8. Норматов У., Ҳамдам У. Дунёни янгича кўриш 
эҳтиёжи. Суҳбат // Жаҳон адабиёти. 2001. Қайси сони?
9. Фрейд З. Психоанализ ҳақида бешта маъруза. – 
Тошкент: Муҳаррир, 2019.
10. Internet materiallari: Modernizm. Postmodernizm. 
Jumladan,