Jahon ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasi

va materiklarni bogladi hamda jahon savdosi va xjaligini shakllanishini 
ta’minladi. Lekin, jahon xo’jaligining rivojlanishida asosiy ro’lni XVIII-XIX asrlarda 
G’arbiy Yevropa va AQShda barpo etilgan yirik mashinalashgan sanoat o’ynadi. 
Demak, jahon xo’jaligi XIX asr oxiri va XX asr boshida yirik mashinalashgan 
sanoat, transport va jahon bozorining taraqqiyoti natijasida vujudga keldi.
Jahon xjaligi - bu bir-biri bilan butun jahon iqtisodiy munosabatlari orqali 
bog’langan dunyodagi barcha mamlakatlar milliy xjaliklarining majmuidir. 
Jahon xjaligining geografik «modeli» kundan-kunga murakkablashib 
bormoqda. XIX asming oxirigacha barcha ko’rsatkichlari byicha bir markaz -  
Yevropa yaqqol ko’zga tashlanar edi. Undan keyin ikkinchi jahon markazi-AQSh 
vujudga keldi va yetakchi rlni o’ynay boshladi.
Ikkinchi jahon urushigacha blgan davrda jahon xjaligining yangi 
markazlari - sobiq SSSR va Yaponiya vujudga keldi. Undan keyingi yillarda Xitoy
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

va Hindiston, Kanada, Avstraliya va Braziliya, Janubi-G’arbiy Osiyoning neft qazib 
oluvchi mamlakatlari singari yangi iqtisodiy markazlar shakllana boshladi. 
So’nggi chorak asrda jahon xjaligida «To’rt Osiyo yo’lbarslari» - Koreya 
Respublikasi, Tayvan1, Gonkong2 va Singapur sahnaga chiqdi. Shu hududiy 
zgarishlar natijasida Osiyo-Tinch okeani mintaqasining jahon xjaligidagi 
salmog’i yana ham oshdi, ahamiyati kuchaydi. Jahon xjaligining hozirgi vaqtdagi 
geografik modeli ko’p markazli xususiyatga egadir. U bir markazlidan ikki 
markazliga (Yevropa, AQSh), keyinchalik ko’p markazli xo’jalikka aylandi. Hozirgi 
vaqtda jahon xjaligi tarkibida o’nta eng muhim markazlarni ajratish mumkin.