Jahon tarixi

D .I. Mendeleyev.
149

---

Morze alifbosi ixtiro qilindi va harf bosuvchi qurilmalar 
yaratildi. XIX asrning o‘rtalarida quraqlikdagi telegraf liniya- 
laridan tashqari suvosti kabellari ham yotqizila boshlandi. 
Buyuk Britaniyadan Amerikaga Atlantika okeani tubi orqali 
dastlabki telegraf kabeli 60-yillarning oxirida o ‘tkazildi. 
Telegrafning vujudga kelishi elektrdan amalda foydalanishning 
asosiy sohasi bo‘ldi. Texnika muvaffaqiyatlari XVIII asrning 
ikkinchi yarmida va XIX asrda mehnat unumdorligini g‘oyat- 
da oshirish imkonini berdi.
Akademik (fransuzcha) — yuksak ilmiy unvon.
Sayyora — quyosh atrofida aylanuvchi va undan tushgan
yorug‘likni aks ettiruvchi osmon jismi.
Savol va topshiriqlar
1 .1. Nyuton fizika fani taraqqiyotiga qanday hissa q o ‘shdi?
2. Rossiya olimlari jahon fa n i va texnikasi taraqqiyotiga qanday hissa
qo ‘shdilar?
3. G ‘arbiy Yevmpada astronomiya, fizika va matematika fanlati sohasida
buyuk allomalar ijod qilgan X V II—X IX asrlarda yurtimizdan
fa n la m in g shu sohalari b o ‘yicha birorta mashhur alloma
chiqmaganligini qanday izohlaysiz?
4. «Sanoat to ‘ntarishi nihoyasiga yetdi» iborasining mazjnunini izohiab
bering.
Mustaqil ish
X V III—X IX asrlarda (1 8 7 0 -y ilg a ch a ) fanning a sosiy yutuqlari
M atem atika
Kimyo
Fizika
Astronomiya
Geologiya
Biologjya
va tibbiyot
41-§. Adabiyot va san’at
c j j ,
\zy
Adabiyot. 
Bu davrning ko‘zga ko‘ringan ma’rifatchi 
yozuvchilaridan biri, ingliz yozuvchisi 
Daniel Defo 
(1660— 
1731) edi. Uning «Robinzon Kruzoning hayoti va g‘aroyib 
sarguzashtlari» asari ham on sevib o ‘qiladi. Shotlandiyalik 
dengizchi A. Selkrikning kimsasiz oroldagi 4 yilga yaqin
150

---

sarguzashtlari yozuvchining qalam ida 28 yillik g‘aroyib 
sarguzasht bayoniga aylangan.
D. Defoning qahram oni Robinzon 
Krazo ishbilarmon, mehnatsevar, o‘z ku- 
chiga ishonuvchi inson.
Robinzon kimsasiz orolda tirishqoqlik 
bilan uy quradi, idish-tovoq tayyorlaydi.
Mebel yasaydi, hayvonlarni o‘ziga o ‘r- 
gatadi va ularni ko‘paytiradi. Robinzon 
boshqalarni ham ishlashga majbur qila 
oladi. Bunga o‘limdan qutqarib qolin- 
gan yowoyi Jumavoy obrazi misoldir.
Robinzon uni o ‘ziga xizm atkor qilib 
oladi.
Robinzon obrazida yangi shakllanayotgan tadbirkorlar 
qatlami vakilining uddaburonligi va sog‘lom fikri aks etgan.
Asar mehnat, aniq insoniy fikr, tirishqoqlik va jasorat mad- 
hiyasi bo‘lib qoldi.
Bu davming yana bir mashhur yozuvchisi