Jahon tarixi

Birinchi afyun urushi. 
Buyuk Britaniya savdogarlari Hin- 
distondan g‘ayriqonuniy ravishda Xitoyga 
afyun
(qora dori) 
kirita boshladilar. Mahalliy Xitoy m a’murlari afyun ortilgan 
karvonlarni musodara qilganiga javoban Britaniya hukumati 
afyun va ingliz tovarlarini olib kirishni qonunlashtirish uchun
1840-yilda Xitoyga qarshi urush boshladi. U rush tarixga 
«birinchi afyun urushi» nomi bilan kirgan. Bu urush 1842- 
yilgacha davom etdi. Urushda Xitoy iqtisodiy va harbiy texnika 
jihatdan qoloqligi tufayli magdubiyatga uchradi. Urush yaku- 
nida Buyuk Britaniya Gonkong orolini bosib oldi va Xitoyni 
chetel savdogarlari uchun bir nechta portlarni ochib qo‘yish 
haqidagi shartnomani imzolashga majbur etdi.
Lekin Xitoy afyun olib kirilishining qonuniy ekanligini 
tan olmadi.
Ikkinchi afyun urushi. 
1856-yilda ikkinchi afyun urushi ro‘y 
berdi. Bu safar Xitoy Buyuk Britaniya va Fransiyaning bir- 
lashgan qo‘shinlaridan qaqshatqich zarbaga uchradi. Ular 
Pekin bo‘sag‘alarida juda boy xazinalarga ega bo‘lgan im- 
peratorning yozgi saroyini taladilar va vayron qildilar. Mus- 
tamlakachilar Xitoyni yangi teng boMmagan shartnomalar 
tuzishga majbur etdilar. Chetelliklarga yana boshqa portlar 
orqali ham savdo olib borishga ruxsat etildi va yangi imtiyozlar 
berildi. Ayni paytda ingliz va fransuz fuqarolari Xitoy
1 2 0

---

hududida Xitoy qonunlari va sudiga 
bo ‘ysunishdan ozod qilindilar. Agar 
ular jinoyat qilsalar, ularni tegishli 
m am lakatning elchisi o ‘sha m am- 
lakatning qonunlariga binoan sud 
qilardi. Dengiz savdosida ustunlikni 
egallagan Buyuk Britaniya Xitoyda 
hammadan ko‘proq imtiyozlarga ega 
Taypinjangchilari.
b o ‘lib oldi. Dengiz sohilidagi katta
shaharlarda vujudga keltirilgan maxsus kvartallarda faqat 
ajnabiylar yashashar, xitoy ma’murlari esa bu yerlarga kira 
olmas edilar.