Jamoatchilik kengashi

Ilhom KAZAKOV, 
Qoraqalpoq davlat 
universiteti, O‘zbek
tilshunosligi 
kafedrasi 
dotsenti, filologiya 
fanlari nomzodi
 UDK: 81-2

---

61
TAMADDU
N
URI
Masalan, o‘zbek va fransuz tillaridagi sentensiya, 
ya’ni axloqiy-ta’limiy xarakterdagi matnlarning milliy-
madaniy xususiyatlariga bag‘ishlangan dissertatsiya 
muallifi Z.I.Saliyevadir [4]. O‘zbek va fransuz tillarida 
ayol konseptining ifodalanishi aks etgan dissertatsi-
ya R.S.Ibragimovaga tegishli [5]. Sh.Usmanova to-
monidan tayyorlangan “Tarjimaning lingvomadaniy 
aspektlari” nomli risolasida lingvokulturologiyaning 
matn tarjimasidagi ifodasiga oid qarashlar aks etgan. 
Shuningdek, risolada til, madaniyat, antropologiya 
va lingvokulturologiya tushunchalari izohlangan. 
Lingvokulturologiyaning tadqiqot obyekti, predmeti, 
maqsadi, vazifalari, rivojla nish bosqichlari kabi ma-
salalar tavsiflangan. Insonning til va madaniyatdagi 
o‘rni, milliy mentallik tushunchasi izohlangan. Fraze-
ologik birliklar, o‘xshatishlar, metaforalar hamda 
lakunalarning tarjimada ifodalanish usullariga muno-
sabat bildirilgan [6]. 
Dissertant D.Toshevaning “Zoonim komponentli 
maqollarning lingvokulturologik xususiyatlari” nom-
li tadqiqotida lingvokulturologiya sohasining kelib 
chi qishi va rivojlanishi bilan bog‘liq masalalar tah-
lilga tortiladi, shuningdek, zoonim komponentli ma-
qollarning lisoniy-madaniy xususiyatlari tadqiq etil-
gan [7]. “Ingliz va o‘zbek tillaridagi leksik dubletlar-
ning funksional-semantik va lingvokulturologik tad-
qiqi” nomli dissertatsiya O.Ya.Yusupovga tegishlidir 
[8]. F.F.Usmanov o‘zbek tilidagi o‘xshatishlarni 
lingvomadaniy jihatdan tadqiq qilgan [9]. Sh.Sh.
Qalandarovning ishi o‘zbek lingvomadaniy muhitida 
xalq maqollari evfemizatsiyasini o‘rganishga bag‘ish-
langan [10]. B.R.Qodirova belgi bildiruvchi leksema-
larning lingvokulturologik xususiyatlarini o‘rgangan 
[11]. A.A.Sharipovaning ishi stilistik sinonimlar tar-
jimasining lingvokulturologik xususiyatlarini (ingliz 
va o‘zbek tillari materiallari asosida) tadqiq etishga 
qaratilganligi bilan ahamiyatli [12]. D.M.Djurayev to-
monidan himoya qilingan dissertatsiya “Xitoy tilida 
talabalarning lingvokulturologik kompetensiyasini 
shakllantirish” masalasiga yo‘naltirilgan. G.S.Nasrul-
layeva antropotsentrik metaforaning lisoniy, kognitiv 
va lingvomadaniy aspektini o‘rganishni tadqiqotining 
obyekti sifatida belgilagan. 
Sh.M.Sultanovaning ishi muqaddas matnlarda 
zamon kategoriyasining lingvomadaniy xususiyat-
lari tadqiqiga bevosita aloqador. F.S.Azizova to-
monidan tayyorlangan ish oliy ta’lim muassasalari 
talabalariga ingliz tili frazeologizmlarini o‘rgatishning 
lingvo madaniy xususiyatlarini (ingliz va o‘zbek tillari 
misolida) o‘rganish bilan bog‘liq. Sh.Z.Rahmtulla-
yevaning dissertatsiyasida harakat tarzi shakllari-
ning lingvokulturologik va sotsiopragmatik xususi-
yatlari tavsiflangan. D.A.Rustamovning lingvokultu-
rologik yo‘nalishda amalga oshirgan dissertatsiyasi 
leksemalar milliy-madaniy xoslangan sememasining 
lingvomadaniy aspektiga taalluqli. A.A.Mo‘minova-
ning ishida fransuz, o‘zbek va rus tillaridagi undoshni 
ifodalovchi til birliklarining lingvomadaniy xususiyat-
lari yoritilgan. N.Z.Nasrullayeva o‘z ishida ingliz va 
o‘zbek tillaridagi olamning frazeologik manzarasida 
gender konseptlarning shakllanishi masalasini yo-
ritib berishga muvaffaq bo‘lgan. 
“Hajviy matnlar tarjimasining lingvostilistik va 
lingvokulturologik xususiyatlari” (ingliz tiliga tarjima 
qilingan o‘zbek xalq latifalari misolida) mavzusidagi 
ish muallifi U.R.Yo‘ldoshevdir. D.K.Baxronova dis-
sertatsiyasida antropozoomorfizmlarning semantik 
va lingvokulturologik xususiyatlari (o‘zbek va ispan 
tillari materialida) ni yoritish yetakchi masala hi-
soblangan. “Fransuz va o‘zbek ertaklarida modal-
lik kategoriyasining lingvokognitiv, milliy-madaniy 
xu susiyatlari” deb nomlangan dissertatsiya muallifi 
M.M.Jo‘rayeva sanaladi. S.A.Ikramova “Olamning 
lisoniy manzarasida makon kategoriyasi va milliy 
o‘ziga xoslik” mavzusidagi dissertatsiyasini himoya 
qilgan. M.M.Raxmatovaning himoya qilgan disser-
tatsiyasi ingliz, o‘zbek va tojik milliy madaniyatida 
“go‘zallik” konseptining lisoniy xususiyatlari bilan 
bevosita bog‘liq. 
G.S.Qurbonova fransuz va o‘zbek tillarida-
gi onomastik komponentli frazeologizmlarning 
milliy-lisoniy xususiyatlarini yoritib berishni tadqiqo-
ti maqsadi sifatida belgilagan. D.A.Rustamova o‘z 
ishida asosiy e’tiborni metaforik evfemizatsiyaning 
lingvokulturologik va sotsiopragmatik aspektlarini 
ko‘rsatib berishga qaratgan. N.A.Tuxtaxodjayeva-
ning ishida badiiy tarjimada lingvokulturemalarning 
ifodalanishi (ingliz va o‘zbek tillari misolida) masala-
si tahlilga tortiladi. O.M.Fayzulloyevning lingvokultu-
rologik aspektdagi himoya qilgan ishi “O‘zbek folk-
loridagi lingvokulturemalarning inglizcha tarjimada 
berilishi (bolalar folklori va ertaklar misolida) deb 
nomlanad. Sh.T.Maxmaraimovaning ishida olam-
ning milliy lisoniy tasvirida teomorfik metaforaning 
kognitiv aspekti xususida so‘z boradi. G.I.Ergashe-
va ingliz va o‘zbek tillari frazeologizm va paremi-
yalarida gender aspektning qiyosiy-tipologik talqi-
niga bag‘ishlangan dissertatsiyasi ni muvaffaqiyatli 
himoya qilgan. D.I.Djafarovaning dissertatsiyasida 
fransuz va o‘zbek tillaridagi leksik motivlashuvning 
milliy-madaniy xususiyatlari ochib berilgan. B.M.
Jo‘rayevaning dissertatsiyasida o‘zbek xalq maqol-
lari shakllanishining lingvistik asoslari va pragmatik 
xususiyatlari masalasi qamrab olingan. T.K.Mardi-
yev o‘z ishida ingliz va o‘zbek tillarida inson tuyg‘ulari 
ifodalanishining konseptual xususiyatlarini yoritgan 
[34]. Sh.K.Shamsiyevaning ishida Xitoy va o‘zbek til-
laridagi maishiy evfemizmlar lingvomadaniy jihatdan 

---

62
Ilmiy, ijtimoiy-falsafiy, madaniy-ma’rifiy, adabiy-badiiy jurnal
2022-yil, 5-6-son (39)
tavsiflangan. O‘zbek tili metaforalarining antropot-
sentrik jihatlarini o‘rganish Sh.T.Maxmaraimova dis-
sertatsiyasida yetakchilik qiladi. G.T.Amonova esa 
ingliz, rus va o‘zbek tillari misolidagi ijtimoiy-siyosiy 
leksikaning lingvokulturologik tomonlarini ko‘rsatish-
ga asosiy e’tiborini qaratadi. F.Sh.Qodirova ingliz 
va o‘zbek tillaridagi tasviriy san’at va dizaynga oid 
terminlarning lingvokulturologik tadqiqini amalga 
oshir gan. N.B.Kuldashova fransuz va o‘zbek tillarida 
sport terminologiyasining milliy-madaniy jihatlarini 
tahlil qilgan . M.A.Radjapovaning “Onomastik kom-
ponentli frazeologik birliklarning lingvomadaniy jihati 
va tarjima muammolari (ingliz, o‘zbek va rus tillari 
materialida)” dissertatsiyasi ham bevosita lingvokul-
turologik aspekt talablari asosida shakllantirilganligi 
bilan diqqatga sazovor. Lingvokulturologiya doirasi-
da amalga oshirilgan dissertatsiyalar tartibini yana 
davom ettiraverish mumkin edi. Ammo biz o‘zbek 
tilshunosligida imkon darajasida o‘zimiz kuzatgan, 
mazmun-mohiyati bilan tanishgan tadqiqotlarni 
havola qilish bilan cheklanishni lozim deb bildik. 
Xullas, muayyan xalq madaniyatining har qan-
day jihati uning tilida ifodalanadi. Til milliy qadri-
yatlarni kelajak avlodlarga meros bo‘lib qolishida vo-
sitachilik qiladi. Shunday ekan, til madaniy belgilarni 
o‘zida saqlovchi va milliy mentalitetni namoyon qi-
luvchi birlik sifatida butun olam manzarasini milliy 
qadriyatlar ketma-ketligi asosida gavdalantirishda 
muhim ahamiyat kasb etadi.