102.Tanlanma kuzatish xatosi. Tayanch iboralari: tasodifiy xato, muntazam xato, reprezentativ xato, o‘rtacha xato. JAVOBI: Tanlanma korsatkich xatosining ehtimolli che-garasi t karra kvadratik ortacha xatoga teng.Tanlanma korsatkichning ortacha xatosi - bu bosh toplamdan u yoki bu usulda kop tanlamalar tashkil etib, ularning xatolaridan hisoblan-gan ortacha kvadratik xatodir.Tanlanma kuzatish malumotlari bosh korsatkichlarni aniqlash uchun yetarli bolmaganligi sababli uning reprezentativlik xatolarini hisoblash mumkin emas. Ammo statistikada malum p(t) ehtimol (ishonch darajasi) bilan xatolarning yuqori chegaralarini aniqlash usullari ishlab chiqilgan.
Ixtiyoriy tanlama korsatkich (a) xatosining yuqori chegarasi (a) uning ortacha xatosi (a) bilan ishonch koeffitsiyentining (t) kopaytmasiga teng
103.Tanlama to‘plamni xosil qilish usullari: Tayanch iboralari: tasodifiy tanlash, tipik tanlash, mexanik tanlash, seriyalab tanlash. JAVOBI: Tanlash usullari bosh toplamdan birliklarini (seriyalarini)
tanlab olish prinsiplariga qarab tasodifiy, mexanik va kombinatsion tanlashlarga
bolinadi. Bosh toplamdan birliklar tasodifiy ravishda olinib tanlanma tuzilsa, u tasodifiy tanlash deyiladi. Tasodifiy tanlash chek yoki qura tashlash yoli bilan amalga oshiriladi.Mexanik tanlash deb bosh toplam birliklarini malum tartibda yozib chiqib, songra belgilan-gan oraliqlarda bittadan birliklarni tanlab olishga aytiladi. Tipologik tanlash-bu bosh toplamni muhim guruhlarga bolib, ular-ning har biri ichidan malum birliklarni taso-difiy yoki mexanik usulda tanlab olishdir.
104.Ijtimoiy-iqtisodiy xodisalar va jarayonlar o‘rtasidagi bog‘lanishlar(sabab-oqibat)ni statistik o‘rganish zarurligi. Tayanch iboralari: funksional bog‘lanish, korrelyasion bog‘lanish, balans usulida. JAVOBI: Hodisalar orasidagi ozaro boglanishlarni organish statistika fanining muhim vazifasidir. Bu jarayonda ikki xil belgilar yoki korsatkichlar ishtirok etadi, biri erkli ozgaruvchilar, ikkinchisi erksiz ozgaruvchilar hisoblanadi. Birinchi toifadagi belgilar boshqalariga tasir etadi, ularning ozgarishiga sababchi boladi. shuning uchun ular omil belgilar deb yuritiladi, ikkinchi toifadagilar esa natijaviy belgilar deyiladi. Masalan, paxta yoki bugdoyga suv, mineral ogitlar va ishlov berish natijasida ularning hosildorligi oshadi. Bu boglanishda hosildorlik natijaviy belgi, unga tasir etuvchi kuchlar (suv, ogit, ishlov berish va h.k.) omil belgilardir.
Ozaro boglanishlar xarakteriga qarab ikki turga bolinadi:
- funksional boglanishlar;
- korrelyatsion boglanishlar.
Funksional boglanish - bu shunday toliq boglanishki, unda bir belgi yoki belgilar ozgarish qiymatiga har doim natijaning malum meyorda ozgarishi mos keladi.
Korrelyatsion boglanish - bu shunday toliqsiz boglanishki, unda omillarning har bir qiymatiga turli zamon va makon sharoitlarida natijaning har xil qiymatlari mos keladi. Bu holda omillar toliq soni noma`lumdir.
105.Korrelyasion bog‘lanish turlari. Tayanch iboralari: juft korrelyasiya, ko‘p o‘lchovli korrelyasiya, to‘g‘ri bog‘lanish, teskari bog‘lanish, to‘g‘ri chiziqli bog‘lanish, egri chiziqli bog‘lanish. JAVOBI: Korrelyatsion boglanish - bu shunday toliqsiz boglanishki, unda omillarning har bir qiymatiga turli zamon va makon sharoitlarida natijaning har xil qiymatlari mos keladi. Bu holda omillar toliq soni nomalumdir.Ikki hodisa yoki omil va natijaviy belgilar orasidagi boglanish juft korrelyatsiya deb ataladi. Tahliliy jihatdan u turli, masalan, togri chiziqli, parabola, giperbola va boshqa shaklli regressiya tenglamalari orqali tasvirlanadi. Tenglama
tipini aniqlash uchun boglanish haqidagi malumotlarni grafiklar orqali tasvirlab, ularni sinchiklab tekshirish zarur. Ammo bu yoldan foydalanmasdan, birmuncha umumiyroq tartib-qoidalarga asoslanish mumkin. Masalan, agarda omil va natijaviy belgilar birday, qariyb arifmetik progressiya boyicha ortsa, bu hol ular orasida togri chiziqli boglanish mavjudligi haqida shohidlik qiladi. Agarda ularning nisbiy osish suratlari deyarlik birday bolsa, bu holda egri chiziqli boglanish mavjud. Agarda natijaviy belgi arifmetik progressiyaga monand ortgan holda omil belgi geometrik progressiyaga monand ortgan holda omil belgi bir muncha tezroq kopaysa, ular orasidagi bog`lanish parabola yoki darajali funksiya orqali ifodalanadi.
