Javobi: Statistika lotincha “status”

68Statistik kuzatish turlari va ularning o‘ziga xos jihatlari. Tayanch iboralari: muntazam kuzatish, davriy kuzatish, fursatli kuzatish, yoppasiga kuzatish, qisman kuzatish.
JAVOBI:Davriy kuzatish Ma’lum muddatlarda o’tkaziladigan kuzatishlar.
Masalan, har o’n yilda o’tkaziladigan aholi ro’yxati, har oylik, choraklik va yillik hisobotlar va boshqalar.
Statistika kuzatish to`plam birliklarini qamrab olish darajasiga qarab 2 turga bo`linadi; Yoppasiga-To’plam birliklarining barchasi kuzatiladi.Masalan, O’zbekistonda 2022 yilda o’tkaziladigan aholi ro’yxati, respublika fuqarolarning barchasi (qaerdaligidan qat’iy nazar) ro’yxatga olinadi.Qisman kuzatish-O’rganilayotgan to’plam birliklarining bir qismi kuzatishga jalb qilinadi.
69Statistik kuzatish xatolari va ularni aniqlash usullari. Tayanch iboralari: muntazam xatolar, qayd etish xatolari, ataylab yo‘l qo‘yilgan xatolar, arifmetik tekshirish, mantiqiy tekshirish.
JAVOBI:
70Statistik kuzatish xatolarini bartaraf etish usullari. Tayanch iboralari: statistik xisobot, maxsus tashkil etilgan tekshirishlar, kuzatish ob’ektini va birligini aniqlashtirish.
JAVOBI:Muntazam xatolar-doimo bir yo’nalishda bo’ladi.Ular oldindan ko’zlangan va oldindan ko’zlanmagan xatolarga bo’linadi.
TASODIFIY XATOLARBu qayd qilish xatolari bo’lib, ular so’roq o’tka-zuvchilar yoki qayd qiluvchilar tomonidan qilinishi mumkin.Arifmetik nazoratda chiqarilgan jamlar, bir-biriga bog’liq bo’lgan ko’rsatkichlar tekshirib ko’riladi.Mantiqiy nazoratda esa javoblar to’g’riligi tahlil qilinadi.
71.Statistik guruhlash mohiyati va ahamiyati. Tayanch iboralari: guruhlashning maqsadi, vazifalari, ijtimoiy guruhlar bo‘yicha guruhlash, tipologik guruhlash, analitik guruhlash, strukturaviy guruhlash.
JAVOBI: Statistik guruhlash – o`rganilayotgan hodisalarni muhim belgilariga qarab bir xil (turdosh) guruhlarga birlashtirishdir.Guruhlashning ahamiyati shundaki, u ma`lumotlarni umumlashtirish va tasavvur qilish uchun ixcham, yaqqol shaklda taqdim etishni ta`minlaydi. Tipologik guruhlash deganda, o`rganilayotgan hodisalar to`plamini sotsialiqtisodiy tiplarga taqsimlash tushuniladi. Analitik guruhlash deb ikki va undan ortiq belgilar orasidagi o`zaro bog`lanishlarni ta`riflovchi guruhlash ataladi.
72.Statistik guruhlash tasnifi va turlari. Tayanch iboralari: guruhlashning maqsadi, vazifalari, ijtimoiy guruhlar bo‘yicha guruhlash, tipologik guruhlash, analitik guruhlash, strukturaviy guruhlash, oddiy guruhlash, murakkab guruhlash, birlamchi guruhlash, ikilamchi guruhlash.
JAVOBI: Statistik guruhlash–o`rganilayotgan hodisalarni muhim belgilariga qarab bir xil (turdosh) guruhlarga birlashtirishdir. Tipologik guruhlash deganda, o`rganilayotgan hodisalar to`plamini sotsialiqtisodiy tiplarga taqsimlash tushuniladi. Analitik guruhlash deb ikki va undan ortiq belgilar orasidagi o`zaro bog`lanishlarni ta`riflovchi guruhlash ataladi.
73.Miqdoriy belgi bo‘yicha guruhlashni tuzish prinsiplari. Tayanch iboralari: guruhlash belgisini aniqlash, interval uzunligini aniqlash, guruhlarning quyi va yuqori chegaralarini aniqlash.
JAVOBI:Ayrim guruhlar uchun hisoblanadigan umumiy ko’rsatkichlar tipik va barqaror bo’lishini ta’minlash uchun har bir guruhga tegishli birliklar soni yetarli miqdorda (5 birlikdan kam bo’lmasligi) bo’lishi kerak, chunki bu holda umumiy ko’rsatkichlarda tasodifiy kuchlar ta’siri o’zaro qirqiladi va qonuniyat, tipik jihat yaxshiroq namoyon bo’ladi.Guruhlar sonini to’g’ri belgilash guruhlash samarali bo’lishi uchun muhim garovdir. Bu masalani ko’pvariantlik qoidaga tayanib yechish eng yaxshi yo’l hisoblanadi.
74.Statistik ko‘rsatkichlarning mazmuni va ahamiyati. Tayanch iboralari: miqdor, me’yor, iqtisodiy ko‘rsatkich, sifat va miqdorning bog‘liqligi, ob’ekt unsurlari, fazoviy chegaralar, son va o‘lchov birligi.
JAVOBI: Статистик кўрсаткичлар деб маълум макон ва замон шароитида оммавий ҳодиса ва жараёнларнинг ҳолатини, ривожланишини, тузилишини, ўзаро боғланишларини ифодаловчи меъёрлар юритилади.
75.Statistik xisobotning xususiyatlari. Tayanch iboralari: xisobotlarni tuzish va taqdim etish, yoppasiga kuzatish, qisman kuzatish, muntazam tuzish, belgilangan dastur, tartib va muddatda taqdim etish.
JAVOBI: Statistik hisobot - kompaniyalar, korxonalar, tashkilotlarning tasdiklangan shakllarga muvofiq tuziladigan va belgilangan muddatlarda mintaqa (mahalliy) statistika organlariga topshirilishi majburiy boʻlgan hisobotlari majmui.



76.Statistik guruhlash yordamida echiladigan iqtisodiy masalalar. Tyanch iboralari: tipik guruhlash, tuzilmaviy guruhlash, analitik guruhlash, birlamchi guruhlash, ikkilamchi guruhlash.
JAVOBI: Statistik guruhlash –organilayotgan hodisalarni muhim belgilariga qarab
bir xil (turdosh) guruhlarga birlashtirishdir.Guruhlashda miqdoriy ozgarishlar orqali sifat ozgarishlarini oydinlash-tirish uchun guruhlarni tariflovchi korsatkichlar tipik va barqaror bolishini taminlash zarur.Tipologik guruhlash deganda,organilayotgan hodisalar toplamini sotsial-iqtisodiy tiplarga taqsimlash tushuniladi. Tip sozi quyidagi lugaviy mazmunga ega: 1) bir turdagi narsa uchun umumiy bolgan namuna; 2) biologik hayvon va osimliklar sistematikasidagi ozaro oxshash sinflarni birlashtiradigan oliy bolinma; 3) bir qator ichki yoki tashqi belgilar yagonaviyligi asosida birlashgan kishilar kategoriyasi.Tuzilmaviy guruhlash odatda malum bir belgiga qarab toplam tuzilishini tariflaydi. Buning uchun dastlab bir belgi asosida taqsimot qatori tuziladi, songra har qaysi guruh uchun tuzilmani tariflovchi toplama korsatkichlar, masalan guruhlash belgisining guruhlardagi yigma hajmi va u bilan yaqindan bogliq bolgan belgilar toplama miqdorlari hisoblanadi va nihoyat ularga asoslanib ayrim guruhlarning umumiy toplamdagi hissalari aniqlanadi.Statistik guruhlashning yuqoridagi turlari dastlabki har bir obyektga tegishli malumotlar asosida amalga oshiriladi. Shuning uchun birlamchi guruhlash deb yuritiladi. Lekin bunday birlamchi guruhlashlar bilan bir qatorda ularning natijalarini qayta ishlash yoli bilan tuziladigan ikkilamchi guruhlash ham mavjuddir. Bu usulga odatda birlamchi guruhlash natijalari maqsadga muvofiq bolmasa, yoki ularni taqqoslash maqsadiga moslashtirish zarurati tugilganda murojaat qilinadi. Ikkilamchi guruhlash ikki yol bilan amalga oshiriladi.:
1) birlamchi guruhlar oraliqlarini ixchamlashtirib maqsadga muvofiqlashtirish;
2) umumiy yigindiga nisbatan ayrim guruhlarning salmog`ini ixtisoslashtirish.