Jismoniy shaxslar

Amaldagi Soliq kodeksining 31-moddasiga muvofiq soliq to‘lov-
chilar quyidagi huquqlarga egadirlar:

davlat soliq xizmati organlari va boshqa vakolatli organlardan 
amaldagi soliqlar, boshqa majburiy to‗lovlar, soliq to‗g‗risidagi qonun 
hujjatlaridagi o‗zgarishlar haqida axborot olish. 
Soliq to‗lovchi yuridik va jismoniy shaxslar o‗zlari ro‗yxatdan 
o‗tgan quyi Davlat soliq xizmati organlariga borib, byudjet oldidagi o‗z 
majburiyatlarini xatolarsiz bajarish maqsadida tegishli axborotlarni 
yoki maslahatlarni bepul olish imkoniyatlariga ega.

Soliq kodeksida, boshqa qonunlar va O‗zbekiston Respublikasi 
Prezidentining qarorlarida belgilab qo‗yilgan asoslar mavjud bo‗lgan 
taqdirda hamda tartibda soliqlar va boshqa majburiy to‗lovlar bo‗yicha 
imtiyozlardan foydalanish. 

Byudjetga ortiqcha miqdorda tushgan soliqlar va boshqa majbu-
riy to‗lovlar summasini qaytarish to‗g‗risida yozma ariza bilan muro-
jaat qilish. 
Amaliyotda shunday holatlar uchraydiki, gohida soliq to‗lovchi-
larning o‗zlari, gohida esa soliq idoralarining ongli harakatlari tufayli 
soliqlar va yig‗imlardan ortiqcha to‗lovlarni undirish amalga oshiriladi, 
ayniqsa, chorak yakuni yoki moliyaviy yil yakunlanayotgan vaqtda 
ayrim soliq turlaridan prognoz-rejalarni bajarish maqsadida korxona-
larning bankdagi hisob raqamlaridan inkassa topshiriqnomasi orqali 
qonunchilikka zid ravishda majburiy undirish holatlari ko‗p uchrashi 
mumkin. Byudjetga ortiqcha undirilgan soliqlar 15 ish kun muddat 
ichida soliq to‗lovchilarga qaytarilishi yoki boshqa soliqlar va 
yig‗imlardan qarzi mavjud bo‗lgan holda o‗sha qarzni qoplash 
imkoniyati paydo bo‗ladi. 

Soliqlar va boshqa majburiy to‗lovlar bo‗yicha byudjet oldidagi 
o‗z soliq majburiyatlarini bajarish yuzasidan soliq organlaridagi 
mavjud ma‘lumotlar bilan tanishish. 
Ushbu bandga muvofiq soliq to‗lovchilar quyi soliq idoralariga 
berilgan soliq turlari bo‗yicha belgilangan prognoz – reja va shu kabi 
xo‗jalik va moliyaviy faoliyatlariga tegishli bo‗lgan soliqqa tortish 
masalalari bo‗yicha ma‘lumotlar bilan tanishish imkoniyatlariga 
egadirlar. 

---

48 

Soliq organlari o‗tkazgan tekshiruv materiallari bilan tanishish 
va tekshiruv dalolatnomalarini olish, tekshiruvlarning natijalaridan 
norozi bo‗lgan taqdirda soliq organiga o‗zining yozma e‘tirozlarini o‗n 
kunlik muddat ichida taqdim etish. 
Soliq to‗lovchilar faoliyati soliq organlari tomonidan tekshiril-
ganda aniqlangan xato va kamchiliklar, qo‗shimcha hisoblangan 
soliqlar va boshqa majburiy to‗lovlar, hisoblangan moliyaviy jarimalar 
to‗g‗risida tuzilgan dalolatnoma korxona mansabdor shaxslariga (bosh 
hisobchisiga) tanishtirilishi shart. Tekshirish natijalarini korxona 
rahbariyati nohaq deb hisoblashi hamda e‘tiroz bildirishi ham mumkin. 
Bunday holatda, soliq to‗lovchi soliq idorasi rahbariyati nomiga yoxud 
yuqori soliq idoralariga yozma murojaat qilishlari mumkin. Soliq 
idoralarida ekspert komissiyasi tuzilgan bo‗lib, ushbu komissiya 
tomonidan soliq to‗lovchilarning yozma e‘tirozlari bir oy muddat 
ichida ko‗rib chiqiladi va natijasi arizachiga bildiriladi. Bunday holatda 
tekshirish natijasida soliq to‗lovchiga nisbatan qo‗shimcha hisoblangan 
soliqlar va boshqa majburiy to‗lovlar hamda moliyaviy jarimalarni 
byudjetga undirish to‗xtatilmaydi. 

Soliq organlarining qarorlari va ular mansabdor shaxslarining 
хatti-harakatlari ustidan yuqori soliq organlariga yoki sudga shikoyat 
qilish.
Soliq organlari o‗zlariga berilgan vakolot doiralarida qabul qilgan 
qarorlari ayrim hollarda soliq to‗lovchilarning e‘tirozlarini keltirib 
chiqarishi mumkin yoki ular mansabdor shaxslarining хatti-harakat-
larini soliq to‗lovchi qonunga zid deb hisoblashlari va ularga barham 
berish maqsadida yuqori soliq organlari (Davlat soliq boshqarmasi, 
Davlat soliq qo‗mitasi)ga yoxud sudga shikoyat bilan da‘vo qilishlari 
mumkin. Bunday holat amaliyotda ba‘zida uchrab turadi. 

Soliq solish obyektini hisobga olishda, soliqlar va boshqa 
majburiy to‗lovlarni hisoblab chiqarish va to‗lashda o‗zlari yo‗l 
qo‗ygan xatolarni mustaqil ravishda tuzatish.
Soliq to‗lovchilar soliq hisob-kitobini quyi soliq idoralariga qonun-
chilikda belgilangan muddatlarda topshirgandan so‗ng, xato va 
kamchiliklarni aniqlashsa uni qayta tuzatib darhol soliq idoralariga 
qayta soliq hisob-kitoblarini topshirishlari lozim bo‗ladi. Aks holda, 
qonun oldida javob berishga to‗g‗ri keladi.
Soliq to‗lovchilar Soliq kodeksida va boshqa qonun hujjatlarida 
nazarda tutilgan boshqa huquqlarga ham ega bo‗lishlari mumkin.

---

49 
Soliq kodeksiga ko‗ra soliq to‗lovchilar quyidagi majburiyatlarga 
egadirlar:

belgilangan tartibda va muddatlarda soliq organlarida ro‗yxatdan 
o‗tish, pochta manzili o‗zgargan taqdirda esa (notijorat tashkilotlar 
qayta ro‗yxatdan o‗tkazilgan taqdirda ham), bu haqda soliq organlarini 
o‗n kunlik muddat ichida yozma ravishda xabardor etish. 
Soliq to‗lovchilar amaldagi qonunchilikka muvofiq davlat ro‗yxa-
tidan o‗tgandan so‗ng, albatta quyi soliq idoralaridan ham ro‗yxatdan 
o‗tishi va tegishli ravishda soliq to‗lovchining identifikatsion raqami 
(STIR)ni olishi shart. STIR Davlat soliq qo‗mitasi tomonidan 
markazlashgan tartibda ro‗yxatga olinadi va soliq to‗lovchilarga quyi 
soliq idoralari tomonidan yetkaziladi.

Soliqlar va boshqa majburiy to‗lovlarning tegishli summasini 
o‗z vaqtida va to‗liq hajmda to‗lash. 
Soliq to‗lovchilar hisobot davrida hisoblangan soliqlar va 
yig‗imlarni o‗z vaqtida, to‗liq miqdorda byudjetga to‗lab berishlari 
shart. Aksincha, soliq idoralari tomonidan o‗z vaqtida byudjetga o‗tka-
zilmagan soliqlar va yig‗imlar summasiga nisbatan har bir kechik-
tirilgan kun uchun 0,045 foiz miqdorida jarima (penya) hisoblanadi.

Buxgalteriya hisobini va hisob hujjatlarini qonun hujjatlariga 
muvofiq yuritish. 
Korxona o‗zining ishlab chiqarish va moliyaviy faoliyatini 
yuritishda qonunchilik bilan belgilab berilgan hisob va buxgalteriya 
hisobi hujjatlarini yuritishga majburdir. Korxonada buxgalteriya 
hisobini yuritish tegishli qonunchilik normalari asosida amalga 
oshiriladi. 

Moliyaviy hisobotni, soliqlar bo‗yicha hisob-kitoblarni yoki 
daromadlar 
to‗g‗risidagi 
deklaratsiyalarni 
qonun 
hujjatlarida 
belgilangan tartibda soliq organlariga taqdim etish. 
Soliq to‗lovchilar har bir soliq turi bo‗yicha hisob-kitoblarni 
belgilangan muddatlardan kechiktirmasdan soliq idoralariga taqdim 
etadi. Aks holda, korxonaga va korxonaning mansabdor shaxslariga 
nisbatan moliyaviy va ma‘muriy jazo choralari qo‗llaniladi.

Soliqlar va boshqa majburiy to‗lovlarni hisoblab chiqarish, 
to‗lash bilan bog‗liq hujjatlar va ma‘lumotlarni, shuningdek‚ soliqlar 
va boshqa majburiy to‗lovlar yuzasidan imtiyozlar huquqini 
tasdiqlovchi hujjatlarni soliq organlariga taqdim etish. 

---

50 
Soliq to‗lovchilarga soliq kodeksida, O‗zbekiston Respublikasi 
Prezidenti qarorlarida yoki boshqa qonun hujjatlarida soliqlar va 
boshqa majburiy to‗lovlardan imtiyozlar ko‗zda tutilgan holda, ular 
imtiyoz olish huquqini tasdiqlovchi tegishli qonun hujjatlarini quyi 
soliq idoralariga taqdim etishi shart. Imtiyoz huquqini tasdiqlovchi 
hujjat mavjud bo‗lgandagina ular imtiyozlardan foydalanishlari 
mumkin. 

Soliqlar va boshqa majburiy to‗lovlarni hisoblab chiqarish, 
to‗lash masalalarini tekshirish uchun soliq organlarining mansabdor 
shaxslarini daromad olish yoki soliq solish obyektlarining saqlanishi 
bilan bog‗liq binolar va joylarga kirishiga ruxsat berish.
Nazorat organlari tekshiruv rejasiga asosan Davlat soliq xizmati 
organlari tomonidan soliq to‗lovchilar faoliyati tekshirilganda 
korxonalar soliqqa tortish obyekti bilan bog‗liq bo‗lgan barcha 
obyektlarini ko‗zdan kechirishga va bundan tashqari tekshirishga 
sharoit yaratib berishlari lozim. Aks holda, soliq idoralarining qonuniy 
talablari bajarilmagan hisoblanadi va ularga nisbatan qonunchilikda 
ko‗zda tutilgan tegishli jazo choralari qo‗llaniladi.

Soliq organlarining soliq haqidagi qonun hujjatlarini buzish 
hollarini bartaraf etish to‗g‗risidagi talablarini bajarish.
Soliq idoralari tomonidan o‗tkazilgan tekshirishlar natijasida 
aniqlangan xato va kamchiliklarni bartaraf etish yoki ularning boshqa 
vakolat doirasidagi qonuniy talablari soliq to‗lovchilar tomonidan 
bajarilishi majburdir. 
Soliq to‗lovchilar Soliq kodeksida va boshqa qonun hujjatlarida 
o‗z zimmalariga yuklatilgan boshqa huquq va majburiyatlarga ham ega 
bo‗lishlari mumkin.