Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati

subkritik tezlik deb nomlanadi. Subkritik tezlik zonasida kislorodga muxtojlik taxminan xarakatlanish tezligiga to‘ri
proporsiyada bo‘ladi. Agarda sportchi tezroq xarakatlanayotgan bo‘lsa kritik tezlikka erishadi, bu yerda kislorodga
muxtojlik uni aerob imkoniyat-lariga teng. Bu xolda ishning bajarilishi bilan kislorod sarflanishining ko‘lami
maksimal darajada deb xisoblanadi. Kritik tezligi qanchalar yuqori bo‘lsa sportchini nafas imkoniyati shuncha yuqori
bo‘ladi. Tezligi kritik tezlikdan yuqoriligi uchun yuqori kritik tezlik deb nomlanadi.
Yuqori kritik tezlik zonasida energetika mexanizmi samaradorligini ozligidan kislorodga muxtojlik tezlashadi,
xarakat tezligiga nisbatan ortadi. Taxminan kislorodga muxtojlik tezlikni kubiga nisbatan proporsional oshadi (Xill
A.B.). Masalan, yugurish tezligini 6 dan 9 m. sek.ga oshirilsa (yaoni 1.5 marta) kislorodga muxtojlik esa taxminan 3,3-
3,4 martaga ortadi. Bu degani, tezlik bir ozgina oshirilsa kislorodga muxtojlik axamiyatli darajada ko‘payadi. Bu o‘z
navbatida anaerob mexanizmlar rolini muvofiq ravishda ko‘taradi.
2. Mashqni davomiyligi masofani bo‘laklarining uzun-ligi va masofa bo‘ylab xarakatlanish tezligi bilan
aniqlanadi. Davomiyligini o‘zgartirish ikki xil axamiyat kasb etadi. Birinchidan, faoliyatni bajarish uchun energiya
qaysi manba xisobidan bo‘lishligiga qarab ishning davomiyligi belgila-nadi. Agarda ishning davomiyligi 3-5 min ga
yetmasa nafas jarayoni kerak bo‘lgan darajada kuchayib ulgurmaydi, energiya bilan taominlashni anaerob reaksiya o‘z
bo‘yniga oladi. Bu shunda yuz beradiki ish nisbatan organizmni xolati tinch, qo‘zalish jarayoni xam kuchaymagan
xolda bo‘lsa yoki ishgacha boshqa faoliyat bajarilgan bo‘lib, nafas jarayoni yetarli darajada yuqori xolatga ko‘tarilsa,
kislorodga muxtojlik sodir bo‘lishi uchun vaqt cho‘zilishi mumkin. Mashqni davom ettiri-lishi meoyori qancha
qisqartirilsa nafas jarayonining roli shuncha pasayadi va avvaliga glikolitik undan keyin esa kreotin fosfokinez