Jizzax davlat pedagogika instituti

Aloqa  uchun  asos.  Aloqa,  aloqa  uchun  asos  va  aloqa  shart-sharoitlari 

tushunchalarini  farqlash  lozim.  Aloqa  yuzaga  kelishiga  imkoniyat  yaratuvchi 

ayrim  xossa,  belgi  yoki  munosabat  aloqa  uchun  asos  bo‘ladi.  Asosning 

mavjudligi  aloqa  o‘rnatish  uchun  zarur,  lekin  etarli  emas,  chunki  uning 

o‘rnatilishi  doim  emas,  balki  muayyan  sharoitdagina  yuz  beradi.  Shart-

sharoitlar  –  bu  avvalo  predmet  mavjud  bo‘lgan  muhitdir.  U  aloqa  o‘rnatish 

uchun  qulay  yoki  noqulay  bo‘lishi  mumkin.  Shart-sharoitlar  o‘z  holicha  aloqa 

o‘rnatish  omili  bo‘lishi  mumkin  emas,  ular  faqat  aloqa  yuzaga  kelishiga 

ko‘maklashadi yoki monelik qiladi.  

Narsalar  o‘rtasida  aloqa  biron-bir  muayyan  asosga  ko‘ra  yuzaga  keladi. 

Umumiy  asos  ayrim  umumiy  asosga  ega  bo‘lgan  turli  ob’ektlar  o‘rtasida 

umumiy  aloqa  yo‘lini  ham  vujudga  keltiradi.  Masalan,  muayyan  manfaat 

guruhlari o‘z manfaatlarini himoya qilish uchun siyosiy guruhlarga birlashadilar, 

mamlakatdagi  siyosiy  muhitga  kuchli  ta’sir  ko‘rsatadilar.  Ammo  boshqa, 

masalan,  etnik,  diniy  va boshqa  asoslarga  ko‘ra  ular o‘zaro  bog‘liq bo‘lmasligi 

ham  mumkin.  Shunday  qilib,  mazkur  misolda  aloqa  yo‘li  aloqa  yuzaga  kelishi 

uchun  asos,  boshqa  belgilar  –  buning  shartlaridir.  O‘zaro  aloqa  umumiy 

xususiyat  kasb  etadi,  u  butun  borliqqa  xosdir.  Shu  sababli  aloqa  tushunchasi 

dialektikada  eng  umumiy  tushunchalardan  biri  hisoblanadi.  Boshqa  barcha 

kategoriyalar o‘zaro aloqaning muayyan turlari bilan tavsiflanadi.  

Munosabat.  Aloqa  tushunchasi  o‘zaro  aloqa,  harakat,  munosabat 

tushunchalari  orqali  yoritiladi.  «Hozirgi  zamon  falsafa  lug‘ati»da

1

  munosabat 

                                                 

1

Qarang: Современный философский словарь / Под ред. В.Е.Кемерова. – М.: 2004. – С.497. 

---

22 

 

tushunchasi «narsalarning o‘zaro mavjudlik usuli, ularda yashirin xossalarning 

namoyon  bo‘lish  omili»  sifatida  ta’riflangan.  Bu  ta’rifda  munosabatni 

tavsiflovchi  quyidagi  jihatlar  farqlanadi:  birinchidan,  narsalarning  o‘zaro 

mavjudligi,  yaqinlashuvi,  birlashuvi.  Ikkinchidan,  munosabat  narsaning 

xossalarini  namoyon  etish,  ya’ni  harakatga  keltirish  usuli  sifatida  amal  qiladi. 

Uchinchidan,  narsalarning  birlashuvi  sifatidagi  munosabat  ta’sirida  kooperativ 

effekt,  ya’ni  narsalar  holatlarining  bir-birini  o‘zgartirishi  yuz  beradi.  Bunda 

munosabat  yuzaga  kelgunga  qadar  yashirin  holda  mavjud  bo‘lgan  narsalarning 

xossalari bir-biriga o‘tadi va namoyon bo‘ladi. 

Xullas,munosabat,  bir  tomondan,  narsalarning  o‘zaro  aloqasini,  boshqa 

tomondan esa – ularning alohida-alohida mavjudligini nazarda tutadi.