Jizzax davlat pedagogika instituti
Yüklə 1,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1
Progress (lotinchi “proyogisiya” so’zidan olingan bo’lib, yangining rivoji,oldinga tomon harakat, rivojlanishda quyi bosqichdan yuqori bosqichga utish, degani) — ilgarilab boradigan taraqqiyot.
18
Fan va ijtimoiy-tarixiy amaliyot shuni ko‘rsatadiki, tabiat, jamiyat, inson va inson tafakkuriga xos bo‘lgan asosiy umumiy xususiyatlardan biri — bu ularda progress tomon rivojlanishning, ya’ni taraqqiyot ning mavjudligidir. Noorganik tabiatda rivojlanish moddiy ob’ekt larning, ulardagi o‘zaro aloqadorlik va harakat turla rining tobora murakkablashib borishi tarzida namoyonbo‘ladi. Organik tabiatda esa rivojlanish tirik orga nizmlarning tashqi muhitga moslashuvi asosida,ulardagi tabiiy va sun’iy tanlanish jarayonida eski, sodda turlarning o‘rniga yangi, murakkabroq turlarning paydo bo‘lib, ularning takomillashib bori shida ifodalanadi. Insonning rivojlanishi deyilganda esa, odamning tobora ijtimoiylasha borib, mehnat, til, ong vaaxloqning ta’siri tufayli ijtimoiy zot — insonga aylana borishi, nihoyat, ibtidoiy jamoa tuzumi kishisidan to hozirgi davr kishisigacha bosib o‘tilgan bosqichlar tushiniladi. Progress tomon rivojlanish, ayniqsa, jamiyathayotida yaqqol ko‘zga tashlanadi. Jamiyatdagi rivojlanish bir quyi ijtimoiy-iqtisodiy bosqichdan
qaytish degani) — salbiy tomon o‘zgarish, ortga qaytish, yuqoridan quyi tomon borishga nisbatan progressivroq, yuqoriroq ijtimoiy iqtisodiy bosqichlarga o‘tib borish asosida ro‘y beradi. Inson tafakkuri jarayoniga xos rivojlanish esa, bu inson bilishining bilmaslikdan bilishga tomon, to‘la bo‘lmagan bilimlardan to‘laroq bilimlarga tomon, oddiy bilishdan ilmiy bilishga tomon yuksalib borishidir. Biz ko‘rib o‘tgan sohalarning har birida progress tomon rivojlanish o‘ziga xos shakllarda yuz beradi. Shu bilan birga, ularning hammasiga xos rivojla nishning umumiy tomonlari ham bo‘lib, ular birlikdabir butun dunyoning umumiy rivojlanish manzarasini fodalaydi. Umuman, biz rivojlanish atamasini juda ko‘p ishlatamiz, u bizga tushunarlidek, tuyuladi. Aslida esa, bu tushuncha ifodalagan jarayon, biz o‘ylagandek, unchalik sodda emas. «Rivojlanish» tushunchasi ko‘p hollarda olg‘a qarab borishning sinonimi sifatida «progress» tushunchasiga tenglashtiriladi. Bugungi kunda insoniyat jamiyatining rivojlanishi, unda sodir bo‘layotgan o‘zgarishlar rivojlanishning murakkab jarayon ekanligidan dalolat bermoqda. Unda muayyan davriy o‘zgarish bilan bir qatorda, progressga tomon takrorlanmas o‘zgarishlar, turli xil zigzaglar mujassamligi ham ma’lum bo‘lmoqda. Ayniqsa, keyingi paytlarda jamiyatda yuz berayotgan o‘zgarishlar
19
tahlikali tendensiyalar, halokatlar xavfi bo‘lgan jarayonlarni ham o‘z ichiga olishligi ravshan bo‘lmoqda. Bu jarayonlarni to‘g‘ri tushunib olish vaularga to‘g‘ri yondoshib, to‘g‘ri xulosalar chiqarish uchun bizga yangicha fikrlash juda zarur bo‘lmoqda. Masalan, bizning shu paytgacha o‘ylamasdan tabiat boyliklarian talon-tarojlik bilan foydalanib kelishimiz natijasida bugungi kunda tabiat o‘z boshidan umumiy tanazzo‘l (tanglik)ni kechirishi xavfi paydo bo‘ldi. Shuning uchun tabiat va jamiyatda yuz berayotgan hozirgi jarayonlarning tahlili rivojlanishning falsafiy tushunchasini qayta ko‘rib chiqishni taqozo qilmoqda. Bunga sabab rivojlanish jarayonida turli xil o‘zga rishlarning ziddiyatli xarakterlari namoyon bo‘layot ganligidir. Rivojlanish jarayoni shu bilan birga, o‘ztabiatiga ko‘ra turlicha yo‘nalishdagi, bir-biriga qarama-qarshi va ayni vaqtda bir-biridan ajralmas tendensiyali tomonlarga ham ega. Bu tendensiyalar differensiatsiya va integratsiya jarayonlarining birligidan iboratdir. Shuni aytish kerakki, rivojlanishning turli tomonlari, bosqichlari, uning konkret xususiyatlariturli konkret fanlar tomonidan o‘rganilib, ularninghar biri o‘zining sohasiga oid alohida rivojlanish nazariyalarini ishlab chiqadi va mukammallashtirib boradi. Masalan, hozirgi zamon kosmologiyasi koinot, ayrim galaktikalar, turlicha kosmik ob’ektlarning kelib chiqishi kabi nazariyalarni ishlab chiqmokda. Evolyusion biologiya esa tirik organizmlarning rivojlanishi, ularda sodda turlardan murakkabturlarning qanday kelib chiqishi haqida o‘z nazariyalariga ega. Tarix fanida esa kishilik jamiyatining rivojlanish qonuniyatlari haqida turli nazariyalar mavjud; tilshunoslik fani bo‘lsa turli tillarning rivojlanish qonuniyatlari haqidagi nazariyalarni ishlab chiqqandir. Bular rivojlanishning turli konkret maxsus sohalariga oid nazariyalardir. Rivojlanishning turli maxsus fanlar sohalariga oid bunday nazariyalarining umumiy jihatlari Rivojlanish falsafasida ifodalanadi. Rivojlanish falsafasi esa bir butun borliqning harakati, o‘zgarishi va rivojlanish qonunlari va prinsiplarini o‘z ichiga olgan umumfalsafiy ta’limotdir.
Yüklə 1,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|