«qaerda?» va «qachon?» savollari birinchi o‘ringa chiqadi. Ularni bilishga
xossalar bilan tavsiflanadi? Boshqa hodisalardan uning farqi nimada va qay
jihatdan ularga o‘xshash? Bunday savollarga javob hodisalarni sifat va
miqdorjihatidan tavsiflash orqali beriladi. Mazkur tavsif predmeti sifat va
miqdor kategoriyalari bilan ifodalanadi. Eng sinchkov tahlil ham hodisada sifat
yoki miqdor jihatidan tavsiflash mumkin bo‘lmagan narsani aniqlash imkonini
bermaydi. Binobarin, sifat va miqdor – hodisaning qoldiqsiz «parchalanuvchi»
Miqdor va sifat o‘zgarishlarining bir-biriga o‘tishi qonuni rivojlanish
jarayonining mexanizmini yoritadi, u qay tarzda va qanday shakllarda amalga
oshirilishini ko‘rsatadi. Bu qonunning xususiyatini, u qanday namoyon bo‘lishi
34
va amal qilishini aniqlash uchun uning asosiy tushunchalari: sifat, miqdor,
me’yor, sakrashning mazmunini yoritish talab etiladi.
Sifat narsalarga xos va ularning borlig‘i bilan ayniy bo‘lgan hamda
ularni muayyan aloqalar tizimidagi boshqa narsalardan farqlash imkonini
beradigan o‘ziga xos xususiyatni aks ettiradi. Narsalarning sifati ularning
chekliligi bilan uyg‘un bog‘liq, zero mazkur sifat yo‘q bo‘lishi bilan narsaning
o‘zi ham yo‘q bo‘ladi, u boshqa narsaga aylanadi. Sifat – narsaning ichki
xususiyati, predmetni mazkur jihatdan farqlash uchun zarur va etarli bo‘lgan
xossalar majmui. Sifat – xossalarning oddiy majmui emas, balki ularning
muayyan yaxlitlikdan o‘rin olgan va predmetning alohida mohiyat sifatida
mavjudligini
belgilovchi
tizimidir.
Predmetlarning
munosabatlari
va
aloqalarining rang-barangligi ayni bir predmetda qarama-qarshi xossalar va
sifatlar mavjudligini izohlaydi. Bir jihatdan engil narsa boshqa bir jihatdan og‘ir
bo‘ladi, bir aloqada oq narsa boshqa bir aloqada qora bo‘ladi va h.k. Masalan,
suv va bug‘ bir-biridan sifat jihatidan farq qiladimi yoki miqdor jihatidanmi?
Moddaning agregat holatini taqqoslaydigan bo‘lsak, suv va bug‘ sifat jihatidan
farq qiladi. Taqqoslash suv va bug‘ning kimyoviy tarkibini aniqlashni nazarda
tutsa, ularning o‘rtasida miqdoriy farq mavjud bo‘ladi. Ammo har qanday narsa
bir jihatdan bitta sifatga va turli jihatlardan ko‘plab sifatlarga ega bo‘ladi
Xossa-predmetning jihati bo‘lib, uning boshqa predmetlardan farqi yoki
ular bilan o‘xshashligini belgilaydi va ular bilan o‘zaro aloqada namoyon
bo‘ladi. Xossalar muhim va ikkinchi darajali bo‘lishi mumkin. Muhim xossalar
predmetning sifatini belgilaydi. Ularning yo‘qolishi mohiyatini mazkur xossalar
tashkil etgan predmetning ham yo‘qolishini anglatadi. Ikkinchi darajali xossalar
o‘zlashtirilishi yoki predmetning sifatini o‘zgartirmasdan yo‘qolishi mumkin.
Har qanday xossa (temperatura, hajm, energiya va sh.k.) muayyan miqdor va
sifatga ega bo‘ladi. Har qanday predmet o‘zining mavjudligini belgilovchi
barcha xossalar majmuidir..
Miqdor-predmet muayyan xossasining namoyon bo‘lishi, intensivligi
Dostları ilə paylaş: