Jizzax davlat pedagogika instituti


Miqdor  o‘zgarishlarining  sifat  o‘zgarishlariga  o‘tishi  qonuni



Yüklə 1,98 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə26/39
tarix27.01.2022
ölçüsü1,98 Mb.
#51656
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   39
ozaro aloqadorlik va rivojlanish qonunlari (1)

Miqdor  o‘zgarishlarining  sifat  o‘zgarishlariga  o‘tishi  qonuni. 

Hodisalarga  makon-vaqt  mezoni  nuqtai  nazaridan  tavsif  berish  jarayonida 

«qaerda?»  va  «qachon?»  savollari  birinchi  o‘ringa  chiqadi.  Ularni  bilishga 

nisbatan boshqa  bir yondashuv  «nima?» savoli bilan bog‘liq. Ma’lum  joyda  va 

ma’lum  vaqtda  mavjud  bo‘lgan  mazkur  hodisa  nimadan  iborat?  U  qanday 

xossalar  bilan  tavsiflanadi?  Boshqa  hodisalardan  uning  farqi  nimada  va  qay 

jihatdan  ularga  o‘xshash?  Bunday  savollarga  javob  hodisalarni  sifat  va 

miqdorjihatidan  tavsiflash  orqali  beriladi.  Mazkur  tavsif  predmeti  sifat  va 

miqdor kategoriyalari bilan ifodalanadi. Eng sinchkov tahlil ham hodisada sifat 

yoki  miqdor  jihatidan  tavsiflash  mumkin  bo‘lmagan  narsani  aniqlash  imkonini 

bermaydi.  Binobarin,  sifat  va  miqdor  –  hodisaning  qoldiqsiz  «parchalanuvchi» 

ikki tomonidir.  

Miqdor  va  sifat  o‘zgarishlarining  bir-biriga  o‘tishi  qonuni  rivojlanish 

jarayonining  mexanizmini  yoritadi,  u  qay  tarzda  va  qanday  shakllarda  amalga 

oshirilishini ko‘rsatadi. Bu qonunning xususiyatini, u qanday  namoyon bo‘lishi 



34 

 

va  amal  qilishini  aniqlash  uchun  uning  asosiy  tushunchalari:  sifat,  miqdor, 



me’yor, sakrashning mazmunini yoritish talab etiladi. 

Sifat  narsalarga  xos  va  ularning  borlig‘i  bilan  ayniy  bo‘lgan  hamda 

ularni  muayyan  aloqalar  tizimidagi  boshqa  narsalardan  farqlash  imkonini 

beradigan  o‘ziga  xos  xususiyatni  aks  ettiradi.  Narsalarning  sifati  ularning 

chekliligi bilan uyg‘un bog‘liq,  zero  mazkur sifat  yo‘q  bo‘lishi  bilan narsaning 

o‘zi  ham  yo‘q  bo‘ladi,  u  boshqa  narsaga  aylanadi.  Sifat  –  narsaning  ichki 

xususiyati,  predmetni  mazkur  jihatdan  farqlash  uchun  zarur  va  etarli  bo‘lgan 

xossalar  majmui.  Sifat  –  xossalarning  oddiy  majmui  emas,  balki  ularning 

muayyan  yaxlitlikdan  o‘rin  olgan  va  predmetning  alohida  mohiyat  sifatida 

mavjudligini 

belgilovchi 

tizimidir. 

Predmetlarning 

munosabatlari 

va 


aloqalarining  rang-barangligi  ayni  bir  predmetda  qarama-qarshi  xossalar  va 

sifatlar mavjudligini izohlaydi. Bir jihatdan engil narsa boshqa bir jihatdan og‘ir 

bo‘ladi, bir aloqada oq narsa boshqa bir aloqada qora bo‘ladi va h.k. Masalan, 

suv  va  bug‘  bir-biridan  sifat  jihatidan  farq  qiladimi  yoki  miqdor  jihatidanmi? 

Moddaning  agregat  holatini  taqqoslaydigan  bo‘lsak,  suv  va  bug‘  sifat  jihatidan 

farq  qiladi.  Taqqoslash  suv  va  bug‘ning  kimyoviy  tarkibini  aniqlashni  nazarda 

tutsa, ularning o‘rtasida miqdoriy farq mavjud bo‘ladi. Ammo har qanday narsa 

bir jihatdan bitta sifatga va turli jihatlardan ko‘plab sifatlarga ega bo‘ladi 



Xossa-predmetning  jihati  bo‘lib,  uning  boshqa  predmetlardan  farqi  yoki 

ular  bilan  o‘xshashligini  belgilaydi  va  ular  bilan  o‘zaro  aloqada  namoyon 

bo‘ladi. Xossalar muhim va ikkinchi darajali bo‘lishi mumkin. Muhim xossalar 

predmetning sifatini belgilaydi. Ularning yo‘qolishi mohiyatini mazkur xossalar 

tashkil etgan predmetning ham yo‘qolishini anglatadi. Ikkinchi darajali xossalar 

o‘zlashtirilishi  yoki  predmetning  sifatini  o‘zgartirmasdan  yo‘qolishi  mumkin. 

Har  qanday  xossa  (temperatura,  hajm,  energiya  va  sh.k.)  muayyan  miqdor  va 

sifatga  ega  bo‘ladi.  Har  qanday  predmet  o‘zining  mavjudligini  belgilovchi 

barcha xossalar majmuidir..  

Miqdor-predmet  muayyan  xossasining  namoyon  bo‘lishi,  intensivligi 


Yüklə 1,98 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   39




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin