Jizzax politexnika instituti

3. Tashkiliy tuzilma(struktura)larni loyihalashtirish

Menejmentning tashkiliy strukturalarini tashkil kilish ishlab chikarishni tashkil kilish va tipiga eng yaxshi mos keluvchi boshqaruv apparatini yaratishdan va bozor iqtisodiyoti sharoitida boshqaruvning xar bir zvenosining ishlab chikarish-texnik, xujalik ijtimoiy va moliyaviy faoliyatini boshqarish buyicha xamma funkstiyalarni bajarilishining zaruriyatidan kelib chikadi. Bu muammolarning echimi boshqaruvni islox kilish boshqaruv ishlari va funkstiyalarini rastional taksimlash boshqaruvning anik maksad va vazifalarini belgilash buyicha bir kator tadbirlarni utkazish orkali amalga oshiriladi.

Maksad boshqaruv nazariyasining asosiy kategoriyalardan biri xisoblanadi. Boshqaruv maksadlarini shakllantirish boshqaruvning boshlangich, unga erishish esa yakuniy boskich xisoblanadi. Boshqarish maksadi boshqaruv ob’ekti va uning aloxida parametrlarining istalgan xolatidir. Anik bir korxona uchun boshqaruv maksadi anik bir maxsulot turini eng kam resurslar xarajatini sarflagan xolda kerakli mikdorda va yukori sifatda chikarishdan iborat.

Maksadli yondashuv boshqaruv organlari ishining kollektiv oldiga kuygan maksadlariga erishishga buysunishni talab kiladi. Boshqaruvning xar bir tagtizimi uzining maksadlari (tashkiliy, iqtisodiy, marketing, texnik, ijtimoiy)ga ega, shuning uchun maksadlarning mos kelishi muammosi yuzaga keldi. Boshqaruvning xar xil darajalari umumiy maksadga javob berishlari, bir-birini tuldirib turishi zarur. Maksadlarni tartiblashni usullaridan biri maksadlar daraxtini tuzish xisoblanadi. Maksadlar va ularga erishish vositalari urtasidagi alokalarning grafik tasviri.

Bosh maqsad

Asosiy maqsad

1

2

3

1 bosqich maqsadlari

2.1

2.2

2.3

2 bosqich maqsadlari

2.2.1

2.2.2

2.2.3

Umumiy maksadga erishish uchun asosiy maksadga erishish kerak, asosiy maksadga erishish uchun esa, birinchi darajaning maksadiga erishish kerak va x.k.

Davlat masalalarini bajarishning maksadi aniklovchi xisoblanadi, u ilmiy texnik, ishlab chikarish, iqtisodiy, ijtimoiy va boshka maksadlar bilan uzviy bog`liq.

Maksadli yondashuv boshqaruvning zamonaviy strukturasiga utishga imkon beradi. Bu maksadlar, maksad osti va rivojlanish masalalari tarkibini va loyixalashtirayotgan boshqaruv ob’ektini faoliyat yurgizishni ishlab chiksin.

Maksadlar daraxtini kurishda uning sifat va mikdor tavsifini tugri aniklash muximdir. Sifat tavsifi boshqaruv funkstiyalarining namoyon bulishining asosi xisoblanadi, sifat tavsifi esa strukturali bulinmalar (bulim, stex va x.k.) turining asosi bulib xizmat kiladi. loyixalashtirilayotgan tashkiliy struktura sistemasi elementalari oldida turgan maksad va vazifalar raxbarlar va mutaxassislar tarkibini asoslashga imkon beradi, vazifalar nomenklaturasi esa strukturali bulinmalar xodimlari urtasidagi vazifalar taksimlanishidir.

Tashkiliy strukturani loyixalashtirishning mustakil metodi bulib tashkiliy-iqtisodiy modellashtirish xisoblanadi. Uning asosida ijro etuvchilarning vakolatlari va ma’suliyatining taksimotining grafik, matematik, maketli-devoriy tasviri yotadi.

Boshqaruv tashkiliy strukturasini shakllantirishda boshqaruv pogonalari va zvenolari soni, chizikli va funkstional boshqaruvning markazlashuvi darajasi, boshqaruv bulimi va funkstiyalari tarkibi, bitta raxbarga tugri keladigan buysunuvchilar sonini asoslash zarur. Boshqaruv sistemasida pogonalar kancha kup bulsa buyrukni yukoridan pastga va axborotni pastdan yukoriga uzatish shuncha kiyin buladi. Buyrukni va axborotni uzatish jarayonida buzilishning xavfi shunchalik yukori buladi. Shuning uchun boshqaruv tashkiliy strukturasini loyixalashtirish va mukammallashtirishda boshqaruv pogonalari soni optimal bulishiga intilish zarurdir.

Har kanday tashkiliy strukturaning sifati uning shakllantirishda kuyidagilarga kanchalik amal kilingani bilan aniklanadi:

• 
  sistemali yondashuv, ya’ni boshqaruv ob’ekti va organiga ta’sir kiluvchi iloji boricha xamma faktorlarni xisobga olish;
  
• 
  boshqaruv markazlashuvi va birlamchi zvenolar mustakilligining optimal birligi;
  
• 
  oliy raxbarlar tugridan-tugri ijro etuvchiga axborotni borishi va vaktning maksimal kiskarishi;
  
• 
  loyixalashtirilayotgan strukturada xar bir tarkibiy kismning funkstiyasi vazifasi va xukukini tugri aniklash;
  
• 
  boshqaruv sistemasidagi uzgarishlarga javob kaytarishning imkoniyati;
  
• 
  xar bir anik xolat buyicha kaysi bulinmada axborot kup bulsa shu savolni echish buyicha bulinmaga vakolat berish.
  

Boshqaruv apparati strukturasiga asosiy talab uning operativligidadir. Apparat strukturasi shunchalik darajada egiluvchan va oddiy bulishi kerakki boshqaruv sistemasida karor kabul kilish va uni amalga oshirish kerak. Operativlik bilan faoliyat yurgizishning ishonchliligiga bog`liqdir. Bu degani boshqaruv apparati axborot uzatishning tugriligiga kafolat berish uzatilayotgan ma’lumotlarning bstzilishiga yul kuymasligi kerak, boshqaruv sistemasida alokaning uzluksizligini ta’minlash kerak.

Apparat strukturasi boshqaruv iqtisodini ta’minlashi kerak. Buning ma’nosi shundaki, boshqaruvdan keladigan samara boshqaruv apparatiga bo’lgan xarajatlarning minimalligi orkali erishilsin.

Apparat strukturasiga ishlab chikarish xarakterining uzi, uning tarmokli xususiyatlari (ishlab chikarilayotgan maxsulot tarkibi, tayyorlash texnologiyasi, ishlab chikarish masshtabi va tipi, texnik jixozlanganlik va mehnat jarayoni darajasi va boshkalar), shuningdek boshqaruv ishining mexanizastiyalanganligi va avtomattlashganligi darajasi ishchilar malakasi, ular mehnatining samaradorligi buysunuvchilar soni va boshqaruvchi tomonidan ularni nazorat kila olish imkoniyatlari urtasidagi bog`liqlik ta’sir kursatadi.