Jo‘rayev 0 ‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri) uchinchi kitob «sharq» nashriy ot-matb aa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati toshkent 2011

«Ishonchim komilki, yillar o‘tib, avlodlarimiz biz xalqimiz-
ning mustaqilligi yo‘Iida, uning tinch bunyodkorlik mehnatini
himoya qilish yo'lida qilgan ishlarimizga munosib baho beradi».
Markaziy Osiyoda yagona harbiy Akademiyaning ochilishi, 
bu - fanga nisbatan keskin burilish, yangi bilimlami orttirish, Sharq 
harbiy boshliqlarining, aw alo Sohibqiron bobokalonimiz Amir 
Temuming tajribali, tezkor harbiy san’at va taktikaning so‘nggi 
yutuqlari, jahon harbiy ilmi hamda xorijiy mamlakatlar jangovar 
tayyorgarligining ilg'or tajribalari negizida malakali milliy harbiy 
kadrlami tayyorlash demakdir.
Jangovar tayyorgarlikning yuqori savivada boTishini ta’minlash 
qism va boTinmalar, harbiy o'quv yurtlari, umuman Qurolli Kuch- 
laming bosh vazifasi boTib kelgan va shunday boTib qoladi.
0 ‘zbekistonning Markaziy Osiyodagi boshqa davlatlar bilan ij- 
timoiy hayotning barcha jabhalarida, shu jumladan, harbiy sohada 
ham hamkorligi va hamjihatligining muhim poydevori xalqlarimiz- 
ning umumiy tarixiy negiziga egaligidir.
0 ‘zbekiston rahbariyati mintaqaviy barqarorlik va xavfsizlikni 
mustahkamlash uchun amaliy choralar ko‘rib kelmoqda. Jumladan, 
O'zbekiston 1991-yil dekabrda Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligini 
tuzish bo'yicha Almati Deklaratsiyasini, 1992-yil mayda esa Kol­
lektiv xavfsizlik Shartnomasini imzoladi. 
1993-yil yanvarda 
O'zbekiston Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligining boshqa davlatlari
346

---

bilan birga tinchlikni ta’minlovchi batalyonni tashkil etishda va uni 
tojik-afg‘on chegarasiga yuborishda ishtirok etdi. 1993-yil sentabrida 
esa MDH davlatlari rahbarlarining qaroriga binoan mudofaa koalitsi- 
on kuchlari tashkil etilib, bunda Rossiya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston 
va Tojikiston Qurolli Kuchlari bilan bir qatorda 0 ‘zbekiston milliy 
armiyasi vakillari ham qatnashdilar.
0 ‘zbekiston, Qozog‘iston va Qirg‘iziston Respublikalari o ‘rta- 
sida 1993-yil yanvarda yo‘lga qo‘yilgan mintaqaviy harbiy-texnik 
hamkorlik katta tarixiy ahamiyatga ega. Mazkur mamlakatlar Prezi- 
dentlari iqtisodiy, siyosiy va qamrovli masalalar bilan bir qatorda 
o ‘zlarining harbiy siyosatdagi nuqtayi nazarlarini (pozitsiyalarini) 
kelishtirib oldilar va xususan Qozog‘istonda hamda Turkmanistonda 
milliy armiyalar tashkil etilishini e’lon qildilar. 0 ‘sha kunlari 
0 ‘zbekiston Respublikasining Qurolli Kuchlari o ‘zining bir yilligini 
nishonlayotgan edi.
Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasidagi harbiy-texnik hamkorlikni 
yanada rivojlantirishning huquqiy asosi sifatida 0 ‘zbekiston Res- 
publikasi Prezidentining Qozog‘iston, Qirg'iziston, Tojikiston va 
Turkmaniston davlat rahbarlari o‘rtasida imzolangan do‘stlik, ham­
korlik va o ‘zaro yordam to‘g‘risidagi Shartnomalarda maxsus mod- 
dalar bilan birga harbiy munosabatlar ham o‘z aksini topgan.
Eng faol harbiy-texnik hamkorlik Qozog‘iston, Qirg‘iziston va 
0 ‘zbekiston o ‘jtasida 1994-yilda tashkil topgan yagona iqtisodiy 
makon doirasida amalga oshirilmoqda.
Yuqorida aytib o ‘tilgan mamlakatlar hukumatlari o ‘rtasidagi uch 
tomonlama imzolangan maxsus Bitim esa ushbu hamkorlikning hu­
quqiy asosidir.
Mintaqaviy xavfsizlik sohasidagi konseptual muammolami 
ko‘rib chiqish, mudofaa bo‘yicha o‘zaro hamjihatlikni ta’minlash, 
mudofaa va xavfsizlik yo‘nalishida a’zo-davlatlaming faoliyatlari- 
ni muvofiqlashtirish, qabul qilingan bitimlami tashkil etish, ham­
da harbiy hamkorlikning boshqa masalalarini hal qilish maqsadi- 
da Qozog‘iston, Qirg‘iziston va 0 ‘zbekiston Respublikalarining 
Davlatlararo Kengashi tarkibida ishchi organ sifatida Qozog‘iston, 
Qirg‘iziston va 0 ‘zbekiston Respublikalari Mudofaa vazirlari Ke­
ngashi tuzildi va u faoliyat ko‘rsatmoqda. Ushbu organning faoliyati 
Qozog‘iston, Qirg‘iziston va 0 ‘zbekiston Respublikalari davlat rah­
barlari tasdiqlagan maxsus Nizomga asosan tartibga solinadi.
Mintaqaviy xavfsizlikni ta’minlash sohasidagi yi*ik ama- 
liy tadbirlardan biri Davlatlararo Kengashning Birlashgan Millat- 
lar Tashkiloti rahnamoligida tinchlikni o ‘matish mashqlarida qat-
3 4 7

---

nashishga mo‘ljallangan Qozog‘iston, Qirg‘iziston va 0 ‘zbekiston 
Respublikasining tinchlik o ‘matuvchi batalyoni (Sentrazbat) tash- 
kil etish, moddiy-texnik jihatdan ta’minlash va uning faoliyati 
to‘g‘risida maxsus Nizomni tasdiqlash to‘g‘risidagi qarori bo‘ldi.
Tinchlikni o‘matuvchi batalyonni (Sentrazbat) tashkiliy jihat­
dan mustahkamlash maqsadida Davlatlararo Kengashning qarori- 
ga ko‘ra, ushbu batalyonni «Tinchlik yoTidagi hamkorlik» dastu- 
ri doirasida Amerika va Ovro‘pa qit’alarida o ‘tkaziladigan tinchlik 
o‘matish mashqlariga tayyorlash va ishtirok etish hamda BMT rah- 
namoligida ko‘p millatli kuchlami jalb etgan holda Markaziy Osiyo 
hududida mashqlami o‘tkazish ko‘zda tutilgan.
Yuqorida aytib o‘tilgan tinchlik o‘matish batalyonini tashkil 
etishning muhim sababi Qozog‘iston, Qirg‘iziston va 0 ‘zbekiston 
Respublikasi davlat rahbarlarining BMT Bosh kotibiga qilgan muro- 
jaatlari boTdi.
Hozirgi vaqtda tinchlikni o ‘matish batalyoni (Sentrazbat) tamo- 
mila shakllandi va komplektlandi (butlandi). Uning tarkibida teng 
ravishda Qozog‘iston, Qirg‘iziston va 0 ‘zbekiston Qurolli Kuchlari- 
ning ofitserlari, praporshchiklari, seijant va askarlari bor.
Batalyonning qurol-aslahasi va harbiy texnikasi BMTning 
shunday harbiy boTinmalariga qo‘yadigan talablariga muvofiq ke- 
ladi. Ushbu batalyonning tashkiliy va faoliyat ko‘rsatish masalala- 
ri, Markaziy Osiyo davlatlari o ‘rtasidagi hamkorlikni chuqurlashti- 
rish kabi masalalar qatori mudofaa vazirligi Kengashi majlislarida 
ko‘riladigan asosiy mavzu hisoblanadi.
Masalan, 1997-yil aprel oyida mudofaa vazirlari Kenga- 
shining Toshkentda o‘tkazilgan navbatdagi majlisida «Tinchlik 
yoTidagi hamkorlik» doirasidagi shu yil sentabr oyida 0 ‘zbekiston 
va QozogTston hududlarida oTkaziladigan «Sentrazbat-97» nomli 
mashqlar loyihasi har tomonlama muhokama etildi. Bu mashqlar ke- 
yinchalik 1997-1998-yillarda ham o‘tkazildi.
0 ‘zbekiston Respublikasi mustaqilikka erishganining dastlab- 
ki kunlaridanoq Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligiga a’zo davlatlar 
bilan harbiy sohada hamkorlikka muhim ahamiyat bera boshladi. 
« 0 ‘zbekiston, - deydi I. Karimov, ayni shu sababli mintaqada va 
sobiq Ittifoq hududida kollektiv xavfsizlik tizimini barpo etish ta- 
shabbuskorlaridan biri boTdi. MDH mamlakatlari o'rtasida tuzilgan 
kollektiv xavfsizlik to‘g‘risidagi shartnomalarining dastlabkilaridan 
biri 1992-yil may oyida aynan Toshkentda imzolangani ham tasodif 
emas».
Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligiga a ’zo davlatlar o ‘rtasidagi
348

---

hnrbiy-texnik hamkorlikka qaratilgan muhim xalqaro-huquqiy 
me’yoriy hujjatlar majmui 1995-yil fevralda Almatida imzolandi. 
Umuman, MDHning 5 yillik faoliyati davomida, MDHga a’zo dav- 
lutlaming harbiy sohada munosabatlarini tartibga soladigan 200 ga 
yaqin shartnomalar, bitimlar imzolandi.
Shulardan ko‘pi, jumladan, harbiy-texnik hamkorlikni chu- 
qurlashtirish, harbiy xizmatchilar va ulaming oilasini ijtimoiy hi- 
moyalash, MDHga a’zo davlatlaming o‘zaro munosabatlarida 
kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan xavf solmaslik to‘g ‘risida, so- 
biq SSSR Qurolli Kuchlarini qisqartirish, yadro qurolini tarqat- 
maslik to‘g ‘risida, harbiy hamkorlikni muvofiqlashtiruvchi Shtab 
to‘g‘risida, MDHga a’zo davlatlar mudofaa vazirlari Kengashi- 
ning Nizomi to‘g‘risida, kosmik fazoni tatbiq etish va foydalanish 
bo‘yicha o‘zaro faoliyat to‘g ‘risida, havo hujumidan mudofaaning 
birlashgan tizimini tashkil etish to‘g‘risida hamda boshqa shartno­
malar va bitimlar O’zbekiston tomonidan imzolangan va aniq baja- 
rilmoqda.
0 ‘zbekiston Ukraina, Belarus Respublikasi, Gruziya, Ozar- 
bayjon Respublikalari bilan ham harbiy sohada hamkorlik borasida 
mustahkam aloqa o‘matdi. Ulaming harbiy muassasa vakillari dav- 
lat va hukumat rahbarlari imzolagan do‘stlik, hamjihatlik va o ‘zaro 
yordam harbiy-texnik hamkorlik to‘g‘risidagi shartnomalar va bi- 
timlarga amqj qilgan holda tashriflar davomida harbiy-tadqiqot va 
ilmiy izlanishlaming strategik, taktik yo‘nalishlarini kelishib olish 
va rivojlantirish, qurol-yarog‘ va texnikani takomillashtirish, harbiy 
kadrlami o ‘qitish, Qurolli Kuchlar shaxsiy tarkibini moddiy-maishiy 
jihatdan ta’minlash masalalari bo‘yicha katta ishlar olib bormoqda- 
lar.
O ’zbekiston Respublikasining harbiy sohada hamkorlik qilish- 
ning ustuvor yo’nalishi Rossiya Federatsiyasi bilan o ’zaro aloqalar 
o’matishdan iboratdir. I. Karimov ta’kidlaganidek,