Jo‘rayev 0 ‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri) uchinchi kitob «sharq» nashriy ot-matb aa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati toshkent 2011
-§. Mahalliy davlat hokimiyati tizimida tub o‘zgarishlar
Yüklə 32,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3-§. Mahalliy davlat hokimiyati tizimida tub o‘zgarishlar
0 ‘zbekiston mustaqilligi yillarida markaziy ijro hokimiyati tizi mida o'zgarishlar boMibgina qolmasdan, mahalliy davlat hokimiyat organlari faoliyatida ham yangi tizim talablariga mos tarzda muhim amaliy ishlar qilinganini ta’kidlash lozim. 0 ‘zbekiston mustaqillikka crishgandan so‘ng boshqaruvning bu tizimida islohot o'tka/ishni taqozo qilgan omil nimadan ibofSt edi? Awalo shuni aytish kcrakki, bu tizim o ‘z tarkibiga viloyat, turnan, shahar, shaharlar tarkibidagi turnan, shahar, qishloq, posyolka Kengashlarini oluvchi davlat muassasalari majmuini tashkil etadi. 5 - 0 ‘z b e k i s t o n t a r i x i, 3. I2*> Ma’lumki, 80-90-yillaming boshlariga kelganda bu muassasa- lar o‘zlarining demokratik xususiyatlarini yo‘qotgan edi. Mahalliy kengashlar o‘ziga xos ravishda KPSS siyosatini hayotga tatbiq etish quroliga, aniqrog‘i partiya tashkilotlari rahbarlik qiladigan bir muas- sasaga aylangan edi. Bu - birinchidan. Ikkinchidan, bozor iqtisodiyotiga o ‘tish jarayoni Mahal liy Kengashlar mustaqilligini kengaytirish, hududlar tizimida tub o ‘zgarishlar yasashni ham talab qila boshladi. Ma’lumki, ma’muriy- buyruqbozlik tizimi sharoitida hududiy taraqqiyot ko'pincha markaz- lashtirilgan tarzda qayta taqsim qilinadigan davlat ajratmalari hisobi- ga amalga oshirilar edi. Endilikda yangicha munosabatlarga o‘tish jarayonida mahalliy hokimiyat organlari o ‘z hududining ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanishini ta’minlashga bevosita mas’ul qilib belgi- lanishi kerak edi. Shuning uchun ham 0 ‘zbekiston mustaqillikka erishgandan keyin respublikada bir qator qonun va rasmiy hujjatlar qabul qilindi. Ular orasida Oliy Kengashning o‘n birinchi sessiya- sida qabul qilingan 0 ‘zbekiston Respublikasinmg Konstitutsiyasi - Asosiy Qonuni, «Mahalliy davlat hokimiyati to‘g ‘risida»gi Qonun (1993, sentabr), «Fuqarolaming o‘z-o‘zini boshqarish idoralari haqi- dagi Qonun (1993, sentabr), «Xalq deputatlari viloyat, turnan, shahar Kengashlariga saylovlar to‘g‘risida»gi Qonun (1994, may) kabilar muhim o‘rin egallaydi. Jumladan, 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 99- moddasida ta kidlanganidek, viloyatlar, tumanlar va shaharlarda (tumanga bo'ysunadigan shaharlardan, shuningdek, shahar tarkibiga kiruvchi tumanlardan tashqari) hokimlar boshchilik qiladigan xalq deputatlari Kengashlari hokimiyatning vakillik organlari bo‘lib, ular davlat va fuqarolaming manfaatlarini ko‘zlab o ‘z vakolatlariga taal- luqli masalalarni hal etadilar. Konstitutsiyaning 100-moddasiga muvofiq esa mahalliy hoki miyat organlari ixtiyoriga: «Qonuniylikni, huquqiy-tartibotni va fu qarolaming xavfsizligini ta’minlash; hududlami iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy rivojlantirish; mahalliy budjetni shakllantirish va uni ijro etish, mahalliy soliqlar, yig‘imlami belgilash; budjetdan tashqari jamg'armalarm hosil qilish; mahalliy kommunal xo‘jalikka rahbar lik qilish; - atiof-muhitni muhofaza qilish; fuqarolik holati aktlari- ni qayd etishni ta’minlash; normativ hujjatlami qabul qilish hamda 0 ‘zbekiston Re. nubhkasi Konstitutsiyasiga va 0 ‘zbekiston Respub likasi qonunlariga zid kelmaydigan boshqa vakolatlami amalga oshi- rish» berilgan. «Mahalliy hokimiyat organlari, - deyiladi Konstitutsiyaning 130 10 1 -moddasida, - 0 ‘zbekiston Respublikasining qonunlarini, Prezi- ilcnt farmonlarini, davlat hokimiyati yuqori organlarining qarorlarini amalga oshiradilar, xalq deputatlari quyi Kengashlari faoliyatiga rah- barlik qiladilar, respublika va mahalliy ahamiyatga molik masalalar- ni muhokama qilishda qatnashadilar. Yuqori organlaming o‘zlariga berilgan vakolat doirasidagi qabul qilgan qarorlami quyi organlar ijro etishi majburiydir. Xalq deputatlari Kengashlari va hokimlaming vakolatlari mud- dati - 5 yil». Ko‘rinib turibdiki, xalq deputatlari mahalliy Kengashlari davlat hokimiyatining vakillik organi bo‘lib, hududni ijtimoiy-iqtisodiy ri- vojlantirishga rahbarlik qiladilar. Xalq deputatlari mahalliy Kengash lari hududlar bo‘yicha tuziladi. Xalq deputatlari mahalliy Kengash lari deputatlari saylovini o‘tkazish tartibi « 0 ‘zbekiston Respublikasi xalq deputatlari mahalliy Kengashlari deputatlari saylovi» haqidagi Qonun bilan belgilanadi. Xalq deputatlari mahalliy kengashlariga shaharlardagi turnan, shahar, turnan va viloyat Kengashlari kiradi. 1994-yil 25-dekabrdagi Xalq deputatlari mahalliy Kengashlari saylovlarga Qoraqalpog‘iston Respublikasi jo ‘qorg‘i Kengesi, vilo- yatlar va Toshkent shahar hokimiyatlari katta tayyorgarlik ko‘rdilar. Toshkent shahrida Oliy Majlisga saylov o'tkazuvchi 30 ta okrug, Xalq deputatlari shahar Kengashiga saylov o‘tkazuvchi 60 ta okrug tuzildi. Qonunda bef^ilangan tartibda va tavsiya etilgan vaqtda ka- lendar rejasiga asosan Oliy Majlisga saylov o ‘tkazuvchi 30 ta saylov Komissiyasi va shahar Kengashiga saylov o‘tkazuvchi 60 ta saylov komissiyasi tashkil etildi. Saylov komissiyalari tarkibiga sanoat korxonalari, jamoat tashkilotlari, xalq ta’limi, sog‘liqni saqlash xodimlari va mahalla yig‘inlari vakillaridan iborat 810 kishi jalb etildi. Bunday ishlar mamlakatning barcha hududlarida amalga oshi- rildi. Jumladan, Andijon viloyatida ham qonunlarga to‘la rioya qi- lingan holda saylovga puxta tayyorgarlik ko‘rildi. Oliy Majlisga vi loyat, turnan, shahar kengashlariga munosib nomzodlar ko‘rsatiladi. Ular orasida olimlar, huquqshunoslar, iqtisodchilar, vrachlar. o‘qituvchilar, ishchi-xizmatchilar bor edi. Namangan viloyatida ham boshqa joylarda bo‘lganidek, deputatlikka nomzodlar ko‘rsatish de- mokratik prinsiplarga amal qilingan holda olib borildi. Bu jarayon siyosiy partiyalar, hokimiyat vakillik organlari ishtirokida, mj^qo- billik asosida amalga oshirildi. Shuni ta’kidlash kerakki, viloyat ho- kimligi siyosiy partiyalar hamda hokimiyat organlari o ‘rtasida o‘zaro hurmat va ijodiy fikrlashuvlar bo'lishiga katta e’tibor berdi. Siyosiy 131 |