Jurnal 1918-yil dekabr oyidan chiqa boshlagan
-rasm. O‘quvchilarda anglab-tushinish ko‘nikmasini rivojlantirish usullari
Yüklə 2,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1-rasm. O‘quvchilarda anglab-tushinish ko‘nikmasini rivojlantirish usullari
- ni takomillashtirish texnologiyasi Boshlang‘ich maktabda shunday vaziyat yuzaga keldiki, darsliklarda taqdim etil - gan deyarli barcha o‘quv ma’lumotlari o‘qituvchi tomonidan oldindan batafsil tushunti - riladi. Shundan keyingina maktab o‘quvchilariga mustahkamlash uchun topshiriq beri - ladi. Bu esa bolalarning faqat o‘qituvchi yordamida bilim olishga odatlanishiga, darslik bilan ishlash natijasida uni o‘z-o‘zidan chiqarib olmasliklariga olib keladi. 3-4 sinfga o‘tishi bilan o‘quvchilar tomonidan qabul qilinadigan o‘quv ma’lumotlari 59 hajmi oshadi, o‘qish uchun matnlar murakkablashadi. Bolalar o‘rganishda qiyinchilik - larni boshdan kechira boshlaydilar. Ko‘plab tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, o‘quvchilar - ning mazkur jarayonda ko‘rsatkichlari pasayadi. O‘quv materialining mazmunini tu- shunmaslik o‘rganilayotgan fanga, kelajakda esa butun o‘quv jarayoniga qiziqishning pasayishiga olib keladi. Kerakli bilimlarni mustaqil ravishda egallash, o‘quv materialini tanqidiy sharhlay olmaslik tufayli ko‘plab bolalar o‘quv va ilmiy adabiyotlarni o‘qishni yoqtirmaydilar. Shuning uchun boshlang‘ich maktab oldida eng muhim vazifa - o‘quv- chilarni o‘quv va ilmiy mazmundagi matnlarni o‘qish va tushunishga o‘rgatish. O‘quvchilarda anglab - tushunish darajasi ta’lim orqali hamda bevosita tajriba orqali rivojlanib boradi. Tushunish ‘‘fikr jarayonlarini qurish’’ bo‘lgan shaxsning kognitiv rivojlanishi bilan belgilanadi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchisining matnni qanchalik muvaffaqiyatli tushunishini aniqlaydigan o‘ziga xos xususiyatlar mavjud. Jumladan, mavzu bo‘yicha oldingi bilim - lari, yaxshi rivojlangan muloqot va savol berish va tushunishni nazorat qilish qobiliya - ti.‘‘Bu nima uchun muhim?’’ va ‘‘Men butun matnni o‘qishim kerakmi?’’ kabi savollarni o‘z oldiga qo‘yishi tushunishga qo‘yilgan qadam hisoblanadi. Tushunish strategiyasi ko‘pincha boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini ijtimoiy va simul - yatsiya o‘rganish bo‘yicha dastlabki o‘qitishni o‘z ichiga oladi, bu yerda o‘qituvchilar janr uslublarini tushuntiradi va yuqoridan pastga va pastdan yuqoriga strategiyalarni modellashtiradi, matnni tushunishning zarur kompilyatsiyasi bilan tanishtiradi. Davo - miylik interfeysidan so‘ng, ikkinchi bosqich mas’uliyatni o‘z ichiga oladi, bunda vaqt o‘tishi bilan o‘qituvchilar o‘quvchilarga mustaqil ravishda o‘rganilgan strategiyalarni oraliq strategiyalar bilan mos ravishda qo‘llash uchun individual mas’uliyat yuklaydi va bu xatolarni boshqarishda yordam beradi. Oxirgi qadam – o‘quvchilarni ko‘proq mus - taqil o‘qish imkonini yaratishga olib keladi. Boshlang‘ich sinflarda matnni anglab tushunishda ba’zi omillar mavjudki, ular bir-biridan farqlansa, o‘quvchi matnni tushunishini osonlashtiradi. № Matnni tushunish omillari Tavsifi Ertaklar Tarixiy fantastika Hikoya Grafika, nuqtayi nazar va mavzudan iborat Axborot kitoblari Dunyo bilimlarini beradi va nomlar, xaritalar, lug‘at va indeks She’r Qofiyali misra Bolalar o‘qiyotgan kitoblardagi matnning janrlari va xususiyatlari bilan tanish bo‘l - sa, ular ushbu matn omillarini yaxshiroq yarata oladilar. Shuningdek, o‘quvchilarda idrok etish va tushunishda matnni o‘quvchining yosh darajasiga moslashtirishdir. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida ilmiy tushunchalarni anglab tushunish darajasini rivojlantirishda bir qator asosiy jarayon ko‘nikmalarini e’tibordan chetda qoldirmaslik zarur deb hisobladik: O‘quvchilarning kuzatish ko‘nikmasini tarkib toptirish asosida muloqatchanlik qo - biliyatini rivojlantirish, tasniflash hamda xulosa chiqara olish ko‘nikmasini rivojlantirish maqsadga muvofiq. Ushbu asosiy ko‘nikmalarning barchasi alohida ahamiyatga ega bo‘lishi bilan bir - ga boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida ilmiy tushunchalarni anglab-tushinish jarayonida o‘zaro birlashtiriladi. Mazkur ko‘nikmalarni murakkablikni oshirishning mantiqiy tartibi - 60 “XALQ TA’LIMI” ilmiy-metodik jurnali. 2023. № 2. www.pubedu.uz da qo‘yish mumkin, garchi hatto birinchi sinf o‘quvchilari ham barcha ko‘nikmalarni turli vaqtlarda bir-biri bilan birga ishlatishadi. Ma’lumki, boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilar kuzatish va muloqot kabi ko‘nikmalar - dan foydalanish uchun ko‘proq vaqt sarflashadi. Asta-sekin 3-4-sinflarda ularda taxmin qilish va bashorat qilish qobiliyatlaridan foydalanish imkoniyati kengayib boradi. Tasnif - lash va o‘lchash odatda sinflar bo‘ylab tizimli qo‘llaniladi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida anglab-tushinish ko‘nikmalarini rivojlantirish mu - rakkab jarayon bo‘lib, ilmiy tushunchalarning asosiy mazmunini birlashtirish va o‘quv - chilarni faollashtirishni bosqichma-bosqich rivojlantirishga tobora ko‘proq e’tibor qara - tish maqsadga muvofiq. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida anglab-tushinish ko‘nikmalarini tarkib toptirishda dastlab motivatsiya usullariga diqqatni qaratish muhim. Chunki, o‘quvchilar diqqatini jalb qilish uchun ular faollikni his qilishlari va mavzu ularga nima bera olishini hayotiy misollar orqali bilishlari lozim. Shuningdek, motivatsiya usullari shunday harakatlarki, unga ko‘ra amaliyot yoki nazariya o‘qituvchisi tomonidan o‘rgatish jarayoniga optimal darajada e’tibor qozonish mumkinligi tekshirib ko‘riladi. O‘quvchilarda tushunish da - rajasini rivojlantirishda mavzuni o‘rganishga qiziqishni uyg‘otishning faol usullari va o‘rganishga qiziqishni saqlab qolish usullarini farqlash mumkin. O‘quvchilarda tushunish muammosini hal qilishda o‘rganishga qiziqishni uyg‘otish usullari quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 1. Yüklə 2,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|