K. A. Saparov Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti Tabiiy fanlar fakulteti dekani, biologiya fanlari doktori, professor

l-rasm. Biologik mikroskopning tuzilishi.

1-okulyar; 2-tubus; 3-obektivlar; 4-buyum stolchasi; 5-ko’zgu;

6-makrovint; 7-mikrovint

Moy va linzaning nurni sindirish darajasi deyarli bir xil bolganligi uchun tekshirilayotgan ob'ekt aniq ko’rinadi. Mikroskopning necha marta kattalashtirib ko’rsatish imkoniyatini aniqlash uchun okulyar va ob'ektivdagi raqamlar ko’paytiriladi (jadval).

Buyum stolchasining ostida mikroskopning yoritgich qismlari, ya'ni kondensor, diafragma va ko’zgu joylashgan. Kondensor ikkita Iinzadan iborat bo'lgan mikroskop qismi bo’lib, buyum stolchasi tagida joylashgan va ko’zgu olib beradigan yorug’lik nurlarini yig’ib berishga xizmat qiladi. Maxsus vint yordamida kondensorni yuqoriga va pastga tushirib, yorug’Iik nurlarini ko’paytirish yoki kamaytirish mumkin.

Diafragma kondensor tagida joylashgan va ayrim metall plastinkalardan iborat bo’lib, bir-birini ustki qismidan qoplagani holda doira shaklida joylashgan. Bu plastinkalar markazidan yorugMik nurlari o’tadigan teshik hosil qilinadi.
Ko’zgu (oynacha) ikki tomonlama bo’lib, bir tomoni tekis, ikkinchi tomoni esa botiq. Uning vazifasi yorugMikni to’plab berishdan iborat. Ko’zgu shtativning pastki qismiga harakatchan qilib o’rnati!ganligi, uni yoruglik manbaiga qarab har tomonga aylantirish imkonini beradi. Bunda yorung’lik nurlari orqali ob'ektni yoritish mumkin. Shtativ mikroskopning asosiy qismlaridan biri bo’lib, u tubusni ushlovchi qism hisoblanadi. Bundan tashqari, shtativga buyum stolchasi biriktirilgan. Bu stolchaga ob'ektli buyum oynasi qo’yiladi. Stolchaning o’rtasida teshigi bo’lib, stolchaning tagidagi oynadan aks yetgan yorugMik nurlari shu teshikdan o’tib ob'ektni yoritadi. Stolchada yana ikkita qisqichklemmalar bor. Preparat stolchaga shu qisqichlar yordamida biriktiriladi. Stolchaning ikki yonida vintlari boMib, bu vintlarni burash orqali stolchani preparat bilan bir tomondan ikkinchi tomonga biroz burish mumkin. Natijada, preparatga qo’1 tekkizmay turib uni harakat-lantirish mumkin.
Tubus optik sistema bolgan naychadir. Uning yuqori qismiga okulyar kirgizilgan, ostki tomoniga esa revolver joylashtirilgan. Tubus ikki vint yordamida harakatlantiriladi. Makrovint tubusni yuqoriga yoki pastga harakatlantirib, fokus masofasini topishga yordam beradi. So’ngra, mikroskopda tekshiriladigan ob'ekt ko’riladi. Mikrovint tubusni ko’z ilmaydigan masofaga suradi. Mikroskopning tagligi barcha qismlami o’zida mahkam tutadigan qism hisoblanadi.