rentgen nurlari. 1895-yil 8-noyabrda Vilgelm konrad rentgen katod
nurlarini o‘rganayotib, katod-nurli trubkaning yaqinida turgan, ustki qismi
bariy qatnashgan modda bilan qoplangan kartonning qorong‘ilikda o‘zidan
nur chiqarishini kuzatadi. rentgen bu nurlarni X-nurlar deb ataydi va keyingi
bir necha hafta davomida uning xossalarini o‘rganadi. O‘rganish natijalarini
1895-yil 28-dekabrda “nurning yangi tipi” haqida nomli maqolasini e‘lon
qiladi. Bundan 8 yil avval 1887-yilda nikola Tesla rentgen nurlarini qayd
etgan bo‘lsa-da, bunga Teslaning o‘zi ham, uning atrofidagilari ham jiddiy
e’tibor bermadilar.
rentgen foydalangan katod-nurli trubka Yi. Xittorf va V. kruks tomonidan
ishlab chiqilgan edi. Uni ishlatish jarayonida rentgen nurlari hosil bo‘lgan.
Buni h. hertz va uning shogirdlari o‘tkazgan tajribalarda fotoplastinkaning
qorayishi orqali sezganlar. lekin ulardan hech qaysi biri unga e‘tibor
bermaganlar va e‘lon qilmaganlar. shunga ko‘ra rentgen ularning ishini
bilmagan va mustaqil ravishda yil davomida o‘rganib natijasini uchta
maqolasi orqali e‘lon qilgan. 1901-yilda Rentgenga fizika bo‘yicha birinchi
nobel mukofoti berildi.
rentgen nurlari tezlashtirilgan zaryadli zarralarning keskin tormozla-
nishida hosil bo‘ladi (4.27-rasm). K katod qizdirilganda undan termoelektron
emissiya hodisasi tufayli elektronlar uchib chiqadi (10-sinfdan eslang). A
anod kuchlanishi ta’sirida ular anodga tomon tezlanish bilan harakatlanadi.
anodga urilish davrida elektronlar keskin tormozlanadi va anoddan rentgen
nurlari chiqadi. Urilish paytida elektronlarning 1 % kinetik energiyasi rentgen
nurlanishiga, 99 % energiya issiqlikka aylanadi. shunga ko‘ra anod sovutilib
turiladi.
renrgen nurlari ham elektromagnit tebranishlari bo‘lib, uning chastota
diapazoni 2 · 10
15
hz ÷ 6 · 10
19
hz oralig‘ida bo‘ladi. To‘lqin uzunligi bo‘yicha
0,005 nm ÷ 100 nm oraliqda joylashgan (umum qabul qilingan diapazon yo‘q).
rentgen nurlari inson tanasidan bemalol o‘tib ketadi. shu bilan birga tana
a’zolarining nurni turlicha yutishi tufayli ularning tasvirini olish mumkin
(4.28-rasm). Kompyuter tomografiyalarida ichki organlarning hajmiy tasvirini
ham olish mumkin. ishlab chiqilgan turli narsalar (relslar, payvandlangan
choklar va h.k.)dagi defektlarni aniqlash rentgen defektoskopiyasi deyiladi.
Materialshunoslik, kristallografiya, kimyo va biologiyada rentgen nurlari
modda strukturasini atomar darajasida o‘rganiladi. Bunga misol tariqasida
Dnk strukturasini o‘rganishni keltirish mumkin. aeroport va bojxona
110
xizmatlarida xavfsizlikka doir va man etilgan narsalarni aniqlashda ham
rentgen nurlaridan foydalaniladi. Tibbiyotda tashxislash ishlaridan tashqari,
davolashda ham rentgen nurlaridan foydalaniladi.
X
W
in
W
out
K
A
C
U
h
U
a
4.27-rasm.
4.28-rasm.
1. Infraqizil nurlar qanday hosil bo‘ladi? Ulardan qanday maqsad-
larda foydalanish mumkin?
2. Ultrabinafsha nurlarning xossalarini tushuntiring. Ulardan qanday
maqsadlarda foydalaniladi.
3. Rentgen trubkasining tuzilishini va unda rentgen nurlari qanday
hosil bo‘lishini tushuntiring.
4. Rentgen nurlari qanday xossalarga ega? Ulardan qanday maqsad-
larda foydalaniladi.
30-
mavzu. yorug‘lik oqiMi. yorug‘lik kuchi.
yoritilganlik qonuni
Yorug‘likning ko‘zga yoki boshqa qabul qiluvchi qurilmalarga ta’siri,
ushbu qabul qiluvchi qurilmalarga berilgan yorug‘lik energiyasi bilan
belgilanadi. shu sababli yorug‘likning energiyasi bilan bog‘liq energetik
kattaliklar bilan tanishamiz. Mazkur masalalarni o‘rganadigan bo‘lim
fotometriya deb ataladi.
fotometriyada ishlatiladigan kattaliklar yorug‘lik energiyasini qabul
qiluchi asboblarning nimani qayd eta olishlariga bog‘liq holda olinadi.
1. Yorug‘lik energiyasi oqimi. Yorug‘lik manbayining o‘lchamlarini juda
kichik deb olaylik. shunda undan ma’lum masofada joylashgan nuqtalarning
o‘rni sferik sirtni tashkil etadi deb qarash mumkin. Masalan, diametri 10 sm
111
bo‘lgan lampa 100 m uzoqlikdagi yuzani yoritayotgan bo‘lsa, bu lampani
nuqtaviy yorug‘lik deb qarash mumkin. lekin yoritilayotgan yuzagacha
bo‘lgan masofa 50 sm bo‘lsa, manbani nuqtaviy deb bo‘lmaydi. Ularga tipik
misol tariqasida yulduzlarni olish mumkin. Biror bir S sirtga t vaqtda
tushayotgan yorug‘lik energiyasi W bo‘lsin. Vaqt birligi ichida biror
bir yuzaga tushayotgan energiya miqdoriga yorug‘lik energiyasi oqimi
yoki nurlanish oqimi deyiladi. Uni Ф harfi bilan belgilasak,
Ф = = P;
(4–9)
bunda: t yorug‘lik tebranishlari davriga nisbatan ancha katta bo‘lgan vaqt
nazarda tutiladi. nurlanish oqimi birligi si sistemasida W (vatt) bilan
o‘lchanadi.
ko‘pgina o‘lchashlarda (masalan, astronomik) faqat oqim emas, balki
nurlanish oqimining sirt zichligi ahamiyatga ega. nurlanish oqimining shu
oqim o‘tadigan yuzaga nisbati bilan o‘lchanadigan kattalikka nurlanish
oqimining sirt zichligi deyiladi:
I =
Ф
S
.
(4–10)
ko‘pincha, bu kattalik nurlanish intensivligi deb ataladi. Uning birligi
1
.
geometriya kursidan fazoviy burchak tushunchasini eslaylik. Bunga
misol qilib konusning uchidagi burchakni olish mumkin. fazoviy burchakni
o‘lchash uchun shar segmenti sirti yuzasi ( S
0
)ning, markazi konus uchida
bo‘lgan sfera radiusi kvadrati ( R
2
)ga nisbati bilan o‘lchanadigan kattalikka
aytiladi:
Ω =
. fazoviy burchakning o‘lchov birligi – steradian (sr). 1 sr – sfera
yuzasidan tomoni sfera radiusiga teng bo‘lgan kvadrat yuzasiga teng bo‘lgan
soha hosil qiladigan, bir uchi sfera markazida bo‘lgan fazoviy burchak
kattaligiga teng. Sfera sirtining yuzasini bilgan holda, nuqta atrofidagi to‘la
fazoviy burchakni aniqlash mumkin:
Ω =
4p R
2
R
2
= 4π sr.
nurlanish intensivligining manbadan uzoqligiga va nur tushayotgan yuza
bilan hosil qilgan burchagiga bog‘liqligini qaraylik. nur chiqayotgan nuqtaviy
112
manba radiuslari R
1
va R
2
bo‘lgan ikkita konsentrik aylana markazida bo‘lsin
(4.29-rasm). agar yorug‘lik muhit tomonidan yutilmasa (masalan, vakuumda),
vaqt birligi ichida birinchi sferadan o‘tgan to‘la energiya ikkinchi sfera
yuzasidan o‘tadi. shunga ko‘ra
R
1
R
2
4.29-rasm.
I
1
=
W
4p R
2
1
t
va I
2
=
W
4p R
2
2
t
;
bundan:
=
. (4–11)
Demak, nurlanish intensivligi masofa ortishi bilan
kvadratik ravishda kamayib borar ekan.
nur tushayotgan yuzaning qiyaligiga bog‘liqligini
aniqlash uchun 4.30-rasm dagi holatni qaraylik. Bunda to‘lqin S
0
va S yuzadan
bir xil miqdordagi energiyani olib o‘tadi. shunga ko‘ra
I
0
=
va I = .
4.30-rasm.
S
0
S
α
Ularning intensivliklari nisbati:
= = cos α.
(4–12)
amaliyotda yorug‘likning energetik xarakteris-
tikasi bilan birgalikda ko‘zga ko‘rinadigan
yorug‘likni tavsiflaydigan fotometrik kattaliklar
ishlatiladi. fotometriyada, nurlanish intensivligi bilan
bevosita bog‘liq bo‘lgan, yorug‘lik oqimi deb ataluvchi subyektiv kattalik
ishlatiladi. Yorug‘lik oqimi Ф harfi bilan belgilanadi. Uning SI birliklar
tizimidagi birligi lyumen (lm).
istalgan yorug‘lik manbayining muhim xarakteristikasi – bu yorug‘lik
kuchi I hisoblanadi. Uni yorug‘lik oqimi Ф ni, fazoviy burchak Ω ga nisbati
bilan aniqlanadi:
I =
Ф
Ω
yoki I =
Ф
4p
.
(4–13)
Yorug‘lik kuchining birligi – kan dela (kd) si birliklar tizimining
asosiy birligiga kiritilgan. 1 kd sifatida yuzasi 1/600000 m
2
, temperaturasi
platinaning qotish temperaturasiga teng, tashqi bosim 101325 Pa bo‘lgan
113
holda, to‘liq nurlantirgichdan perpendikular yo‘nalishda chiqayotgan
yorug‘lik kuchi qabul qilingan. 1 kd ni qabul qilishda ishlatilgan
yorug‘likning vakuumdagi to‘lqin uzunligi 555 nm ga teng bo‘lib, inson
ko‘zining maksimal sezgirligiga to‘g‘ri keladi.
Qolgan barcha fotometrik birliklar kandela orqali ifodalanadi. Masalan,
1 lyumen, yorug‘lik kuchi 1 kd bo‘lgan nuqtaviy manbadan 1 sr fazoviy
burchak ichida chiqqan yorug‘lik oqimiga teng.
Yuza birligiga tushgan yorug‘lik oqimiga yoritilganlik deyililadi:
E =
Ф
S
. (4–14)
Yoritilganlik si birliklar tizimida lyuks (lx) da o‘lchanadi. 1 m
2
yuzaga
tekis taqsimlangan holda 1 lm yorug‘lik oqimi tushsa, yuzaning yoritilganligi
1 lx ga teng bo‘ladi.
Yoritilganlik qonunlari. Yuqorida aytilganidek, yuzaning yoritilganligi
yurug‘ lik kuchiga to‘g‘ri proporsional. lekin yoritilganlik faqat yorug‘lik
kuchiga bog‘liq bo‘lib qolmasdan, manba va yoritiladigan yuzagacha bo‘lgan
masofaga ham bog‘liq. Yorug‘lik manbayi sfera markazida joylashgan bo‘lsin
(4.31-rasm).
nur
φ
φ
∆ S
0
∆Ω
4.31-rasm.
Sferaning sirt yuzasi 4π R
2
ga teng.
U holda to‘la yorug‘lik oqimi Ф = 4π I ga teng bo‘ladi. shunga ko‘ra:
E =
.
(4–15)
Yuzaning yoritilganligi, manba yorug‘lik kuchiga to‘g‘ri proporsional,
masofaning kvadratiga teskari proporsional.
114
ko‘pgina hollarda yorug‘lik oqimi yuzaga burchak ostida tushadi.
Yorug‘lik oqimi ∆ S yuzaga φ burchak ostida tushayotgan bo‘lsin. ∆ S yuza,
∆ S
0
yuza bilan quyidagicha bog‘langan: ∆ S
0
= ∆ Scosφ. U holda fazoviy
burchak
∆Ω =
∆ S
0
R
2
=
∆ Scosφ
R
2
bilan aniqlanadi. Undan berilgan yuzaning yoritil-
ganligi
E = cosφ
(4–16)
bilan aniqlanadi.
Yuzaning yoritilganligi, manba yorug‘lik kuchiga, yorug‘lik nuri va
yorug‘lik oqimi tushayotgan yuzaga o‘tkazilgan perpendikular orasidagi
burchak kosinusiga to‘g‘ri proporsional, masofaning kvadratiga teskari
proporsional.
agar yuza bir nechta manba bilan yoritilgan bo‘lsa, umumiy yoritilganlik
har bir manba tomonidan yoritilganliklarning yig‘indisiga teng bo‘ladi.
fotometrik kattaliklardan yana biri ravshanlik deb ataladi. ravshanlik
deb, yorug‘lik chiqayotgan yuza birligiga to‘g‘ri keladigan yorug‘lik
kuchiga aytiladi:
B = . (4–17)
ravshanlikning birligi –
. Bunda yorug‘lik manbayi yuzasidan barcha
yo‘nalishda bir xil yorug‘lik chiqadi deb qaraladi.
ravshanlikka doir ba’zi ma’lumotlarni keltiramiz: Tush paytida Quyosh-
ning ravshanligi –1,65 · 10
9
kd/m
2
; gorizontga kelga nida – 6 · 10
9
kd/m
2
; to‘lin
Oy diski – 2500 kd/m
2
; ochiq havoli kunduzgi osmon – 1500–4000 kd/m
2
.
Masala yechish namunasi
1. nuqtaviy manbaning yorug‘lik kuchi 100 kd ga teng. Manbadan
chiqayotgan to‘la yorug‘lik oqimini toping.
B e r i l g a n:
f o r m u l a s i:
Y e c h i l i s h i:
I = 100 kd
Ф = 4π · I
Ф = 4 · 3,14 · 100 sr kd = 1256 lm.
Javobi: 1256 lm.
Topish kerak:
Ф = ?
115
116
1. Energetik va fotometrik kattaliklar orasida qanday farq bor?
2. Nurlanish intensivligi deganda nimani tushunamiz?
3. Fotometriyaga doir qaysi birlik SI birliklar tizimining asosiy birligi
hisoblanadi?
4. Ravshanlikka doir SI sistemasiga kirmagan birliklarni bilasizmi?
5. Yuzaning yoritilganligi unga tushayotgan nurning qiyaligiga qanday
bog‘liq?
31-
mavzu. lABOrATOriYA iShi: YOriTilGANliKNiNG
yorug‘lik kuchiga bog‘liqligi
Ishning maqsadi. Yoritilganlikning, yorug‘lik manbayi, yorug‘lik kuchiga
bo‘liqligini eksperimental ravishda tekshirish.
Kerakli asbob va jihozlar. Yoritilganlik qonunlarini o‘rganadigan qurilma,
yorug‘lik manbayi, lyuksmetr, o‘lchov tasmasi yoki chizg‘ich.
1 2 3
r
1
r
2
O O'
4.32-rasm.
Ishning bajarilishi. ishni bajarish qurilmasining chizmasi 4.32-rasmda
keltirilgan.
Bunda 1- va 3-yorug‘lik kuchi ma’lum bo‘lgan cho‘g‘lanma tolali
lampoch kalar. 2-lyuksmetrning fotoelementi.
1. 1-lampochkani kuchlanishi o‘zgartiriladigan tok manbayiga ulanadi.
2-lampochkani esa nominal kuchlanishli (lampochkaga yozilgan) tok
manbayiga ulanadi. 1-lampochkadan lyuksmetrgacha bo‘lgan r
1
masofa
o‘lchab olinadi. 1-lampochkaga 40
V kuchlanish beriladi. lyuksmetrda
uning hosil qilgan yoritilganligi (E
1
) aniqlanadi. 1-lampochka o‘chirilib,
2-lampochka yoqiladi. luksmetr 2-lampochkaga qaratiladi r
2
masofa
o‘zgartirilib, lyuksmetr ko‘rsatishi E
1
ga teng bo‘lgan joyda qoldiriladi.
117
2.
= formuladan I
1
= I
2
, birinchi lampochkaning 40
V
kuchlanishdagi yorug‘lik kuchi hisoblab topiladi. 1-lampochkaga berilgan
kuchlanishni 80 V, 120 V, 160 V, 200 V ga o‘zgartirib, unga mos kelgan E
2
,
E
3
, E
4
va E
5
lar aniqlanib jadvalga yoziladi.
r
1
= const.
Tajriba t/r 1-lampochka kuchlanishi, V
r
2
, m
E, lx
I, kd
1.
40
2.
80
3.
120
4.
160
5.
200
3. Tajriba natijalariga ko‘ra, yoritilganlikning yorug‘lik manbayi yorug‘lik
kuchiga bog‘liqlik E
e
= f(I
e
) grafigi tuziladi.
4*. 1-lampochkaga nominal kuchlanish berilib, 2-lampochka o‘chiriladi.
r
1
ni o‘zgartirib, unga mos kelgan yoritilganlik, lyuksmetrdan yozib olinadi.
E = f(r) grafigi tuziladi. Jadval va grafikdan E ~ munosat o‘rinli bo‘lishi
tekshiriladi.
1. Qanday yorug‘lik manbalari, nuqtaviy yorug‘lik manbalari
deyiladi?
2. Siz o‘tkazgan tajribada yorug‘lik manbayini nuqtaviy deb hisoblasa
bo‘ladimi?
3. Lyuksmetr qanday asbob?
4. Tajribada ikkinchi lampochka qanday vazifani bajaradi?
E = formula orqali yoritilganlikni hisoblab toping va natijalariga
ko‘ra E
n
= f(I
n
) grafikni tuzing. Ushbu grafikka eksperimentdan olin-
gan E
e
= f(I
e
) grafikni qo‘yib, ularni taqqoslang.
4-mashq
1. To‘lqin uzunligi 300 m elektromagnit to‘lqinda tovush tebranishlarining
bir davri davomida necha marta tebranish ro‘y beradi? Tovush tebranish-
larining chastotasi 10 khz. (Javobi: 100).
2. Agar radiolokatordan obyektga yuborilgan signal 400 μs dan so‘ng
qaytib kelsa, obyekt radiolokatordan qanday masofada joylashgan? (Javobi:
30 km).
118
3. elektromagnit to‘lqinning tebranish chastotasi 15 Mhz. elektromagnit
to‘lqin o‘zining elektr va magnit vektorlari tebranishining 30 davriga teng
vaqt oralig‘ida qanday masofaga tarqaladi? ( Javobi: 600 m).
4. fazoda tebranish chastotasi 5 hz bo‘lgan to‘lqin 3 m/s tezlik bilan
tarqalmoqda. Bir chiziq bo‘ylab bir-biridan 20 sm uzoqlikda yotgan ikki
nuqtaning fazalar farqini toping. ( Javobi: 120°).
5. induktiv g‘altakda 1,2 s da tok kuchi 2 a ga o‘zgarganda 0,4
mV induksiya eYuk hosil bo‘ladi. agar tebranish konturidagi havo
kondensatori plastinkalarining yuzi 50 sm
2
, plastinalar orasidagi masofa 3
mm bo‘lsa, ushbu tebranish konturi qanday to‘lqin uzunligiga moslangan?
( Javobi: 112 m).
6. Tebranish konturi induktivligi 1 mh bo‘lgan g‘altak hamda sig‘imlari
500 pf va 200 pf bo‘lgan va bir-biriga ketma-ket ulangan kondensatorlardan
iborat. Tebranish konturi qanday to‘lqin uzunligiga moslangan? ( Javobi: 712 m).
7. Vakuumda to‘lqin uzunligi 0,76 μm bo‘lgan yorug‘lik nuri bilan
suvning nur sindirish ko‘rsatkichi o‘lchanganda 1,329 ga teng bo‘ldi,
to‘lqin uzunligi 0,4 μm bo‘lgan yorug‘lik nuri bilan suvning nur sindirish
ko‘rsatkichi o‘lchanganda esa 1,344 ga teng bo‘ldi. Bu nurlarning suvdagi
tezliklarini aniqlang.
8. Qizil nurning suvdagi to‘lqin uzunligi, yashil nurning havodagi to‘lqin
uzunligiga teng. agar suv qizil nur bilan yoritilgan bo‘lsa, suv tagidan
qaragan odam qanday nurni ko‘radi?
9. nima sababdan qishning havo ochiq kunlarida daraxtlarning soyasi
havorangda ko‘rinadi?
10. interferensiya hodisasi ikkita kogerent S
1
va S
2
manbalardan chiqqan
yorug‘lik vositasida ekranda kuzatilmoqda. agar: a) yorug‘lik manbalari
orasidagi masofani o‘zgartirmagan holda ekrandan uzoqlashtirilsa; B) ekran
bilan ular orasidagi masofani o‘zgartirmagan holda manbalarni bir-biriga
yaqinlashtirilsa; D) manbalardan chiqayotgan yorug‘lik to‘lqin uzunligi
kamaytirilsa, interferension manzara qanday o‘zgaradi?
11. ikkita kogerent to‘lqin uchrashganda bir-birini susaytirishi mumkin.
Bu to‘lqinlarning energiyasi qayoqqa “yo‘qoladi”?
12. To‘lqin uzunligi λ bo‘lgan yorug‘lik, davri d bo‘lgan difraksion
panjaraga α burchak ostida tushmoqda. Bunday hol uchun difraksiya
formulasi qanday bo‘ladi? ( Javobi: d (sinφ – sinα) = kλ).
119
13. Bir-biridan 30 mm masofada joylashgan ikkita kogerent manbadan
to‘lqin uzunligi 5 · 10
–7
m bo‘lgan yorug‘lik chiqmoqda. ekran ularning
har biridan bir xil 4 m masofada joylashgan. Birinchi manba ro‘parasida
joylashgan nuqtada ikkira manbadan kelgan nurlar uchrashganda nima
kuzatiladi? ( Javobi: max .).
14. Yorug‘lik kuchi 200 kd bo‘lgan elektr lampochkadan chiqqan
yorug‘lik ishchi yuzaga 45° burchak ostida tushib, 141 lx yoritilganlikni hosil
qiladi. Yorug‘lik manbayi stoldan qanday balandlikda joylashgan? ( Javobi:
0,7 m.).
15. Quyoshning gorizontdan balandligi 30° dan 45° ga ortdi. Yer sirtininig
yoritilganligi necha marta o‘zgardi? ( Javobi: 1,4.).
16. elektr yoritgich radiusi 10 sm, yorug‘lik kuchi 100 kd bo‘lgan shardan
iborat. Manbaning to‘la yorug‘lik oqimini toping. ( Javobi: 1,6 klm.).
17. Yuzasi 25 m
2
bo‘lgan kvadrat shaklidagi xonaning o‘rtasiga lampa
osilgan. lampa poldan qanday balandlikda osilsa, xona burchaklaridagi
yoritilganlik maksimum bo‘ladi?
18. Uncha chuqur bo‘lmagan hovuzdagi sokin suv betiga poleroid orqali
qarab, uni burib borilsa, poleroidning biror vaziyatida hovuz osti yaxshi
ko‘rinadi. hodisani tushuntiring.
19. inson ko‘zining sezgirligi sariq-yashil nur uchun eng yuqori
hisoblanadi. Unda nima sababdan xavfsizlik signali qizil rangda beriladi?
20. nyuton halqalarini kuzatishda oq nur linzaning bosh optik o‘qiga
parallel holda tushmoqda. linzaning egrilik radiusi 5 m. kuzatish o‘tayotgan
nurda olib boriladi. To‘rtinchi (to‘lqin uzunligi 400 nm) va uchinchi (to‘lqin
uzunligi 630 nm) halqaning radiuslarini toping. ( Javobi: 2,8 mm; 3,1 mm).
21. Nima sababdan o‘lchami 0,3 μm bo‘lgan zarrani optik mikroskop
yordamida ko‘rib bo‘lmaydi?
22. Qaysi holda choyni issiqroq holda ichish mumkin? Choyga qaymoqni
solib, undan song bo‘tqani yegandan keyin choy ichgandami yoki bo‘tqani
yeb bo‘lib, so‘ngra qaymoqni choyga solib ichgandami? Javobingizni
asoslang.
23. Yung qurilmasida interferensiya maksimumlari oralig‘ini toping. S
1
va
S
2
tirqishlar orasidagi masofa d, tirqishlardan ekrangacha bo‘lgan masoga L.
Tushayotgan yorug‘likning to‘lqin uzunligi λ.
120
iv bobni yakunlash yuZasidan tEst savollari
1. Elektromagnit to‘lqin nurlanishining oqim zichligi formulasini
ko‘rsating.
a) I =
W
s ∆ t
; B)
Ф = ; C)
I =
Ф
Ω
;
D) E =
cosφ.
2. Gapni to‘ldiring. Nur sindirish ko‘rsatkichining yorug‘lik to‘lqin
uzunligiga bog‘liqligiga ... deyiladi.
a) difraksiya;
B) interferensiya;
C) dispersiya;
D) qutblanish.
3. Yoritilganlik formulasini ko‘rsating.
a) I =
W
s ∆ t
; B)
Ф = ; C)
I =
Ф
Ω
; D)
E = cosφ.
4. Gapni to‘ldiring. Yorug‘lik chiqayotgan yuza birligiga to‘g‘ri kela-
digan yorug‘lik kuchiga ... aytiladi.
a) ...yorug‘lik kuchi...;
B) ...yorug‘lik intensivligi...;
C) ... yorug‘lik oqimi ...;
D) ...ravshanlik... .
5. Moddalar qanday holatda chiziqli spektrga ega bo‘ladi?
a) qattiq holatda;
B) suyuq holatda;
C) siyraklashgan qaz holatda;
D) har uchchala holatda.
Dostları ilə paylaş: |